Amerika’nın Orman Planlaması -Amenajmanı- Tarihi

Amerika Birleşik Devletleri (ABD)'nin orman amenajman planlamasının tarihsel gelişimi 3 bölümde incelenecektir.
Amerika'nın orman amenajman planlamasının tarihsel gelişimlerinden 1.si ABD’nin bağımsızlığını kazandığı 3 Eylül 1783 ile devlet ormanlarının işletilmesinin Tarım Bakanlığı’na verildiği tarih olan 1 Şubat 1905 arasıdır. 2.si ise 1 Şubat 1905 ile Ulusal Orman Yönetim Kanunu’nun kabul edildiği 22 Ekim 1976 tarihleri arasıdır. Sonuncusu da 1976 ile bu çalışmanın yapıldığı 2010 yılları arasıdır (Bu makale Orman Yüksek Mühendisi Sn Mehmet Demirci tarafından Amerika'da doktora çalışması öncesinde hazırlık amacıyla yapılmıştır).

3 Eylül 1783 – 1 Şubat 1905 Arası Dönem

Amerika’nın yapmış olduğu bağımsızlık savaşlarının sonucunda Britanya Hükümeti barış görüşmelerini başlatmayı kabul etmiş ve yapılan görüşmelerin sonunda 15 Nisan 1783 tarihinde Paris Antlaşması kongre tarafından kabul edilmiştir. 3 Eylül 1783 tarihinde taraflarca imzalanarak yürürlüğe giren bu antlaşma ile Britanya ABD’nin bağımsızlığını kabul etmiştir (US Department of State, 2007).

Batıdaki bakir ormanların keşfi, su isale hatlarının döşenmesi, hastanelerin ve üniversitelerin idaresi, devlet arazilerinin işletilmesi gibi konularla ilgilenecek olan ABD İçişleri Bakanlığı (USDI), 3 Mart 1849 tarihinde kurulmuştur. Bu dairenin çalışmaları sonucunda ABD Kongresi tarafından 1872 yılında Yellowstone Milli Park olarak ilan edilmiştir (USDI, 2010).

Yellowstone bölgenin Kızılderili kabilelerince geleneksel olarak kullanımı 200 yıl öncesine kadar süregelmiştir. Bu tarihlerde Amerika’ya göç edenler tarafından keşfedilmiş olan bu bölge 1872’de Milli Park olarak ilan edilmiş ve dünya ilk Milli Parkı’na kavuşmuştur. Bu bölgenin Milli Park olarak ilan edilmesi ile orada yaşayanların geçmişte sahip oldukları değerlerin gelecek nesillere de aktarılması için koruma ve kollama anlayışı başlamıştır (National Park Service, 2007).

30 Ağustos 1876 tarihinde Tarım Müdürü tarafından orman ve orman ürünleri, ormanların korunması ve gençleştirilmesi için yapılacak çalışmalar ile Avrupa ormancılık uygulamaları konularında bilgi toplamak üzere Dr. Franklin B. Hough orman memuru olarak atanmıştır. İleriyi gören programlar başlatmak ve ormanda çalışmak isteyenleri eğitmek için 1875 yılında Amerikan Ormancılık Birliği kurulmuştur.

Dr. Bernhard Eduard Fernow, anayurdu Almanya’da ormancılık eğitimi almış ve 1886 yılında Ormancılık Dairesi Müdürü olarak atanmış ve federal ormancılığa profesyonellik getirmiştir. Hough ve Fernow gibi insanların toplamış olduğu bilgi ve yapmış oldukları tavsiyeler Milli Ormancılık Sistemi’nin doğuşuna önderlik etmiştir.

1891 yılında, çok devasa olarak tanıtılmış bu ormanların aslında çok hassas bir milli değer olduğu ve gelecek nesillerin hatırına, yoğun kullanımdan korunması gerektiği gündeme getirilmiştir. Bu yılda Amerikan Kongresi, orman kaynaklarının USDI tarafından yönetilmesine karar vermiştir (Bergoffen, 1976).

Devlet başkanına, halkın kullanımında olan ormanların milli orman olarak ilan edebilme yetkisini veren Orman Rezervi Kanunu, 3 Mart 1891 tarihinde kabul edilmiştir. Başkan Harrison bu yasada verilen yetkiyi kullanarak günümüzde Shoshone Ulusal Ormanı olarak bilinen ve ABD’nin ilk ulusal ormanı olan Yellowstone Park Ormanı’nı 30 Mart 1981’de kurmuştur. Başkan Harrison tarafından toplam 5,26 milyon ha milli orman kurulmuştur (Williams, 2000). Devlet ormanlarının uygun bakımların yapılmasını, korunmasını ve işletilmesini temin etmek, orman kaynaklarının korunması için muhafaza memurlarını atamak ve orman kaynaklarını düzenli işletmeciliğe açmak için 1897 yılında Kongre yasal bir düzenleme yapmıştır.

4 yıllık ilk profesyonel ormancılık okulu New York’ta Cornell Üniversitesi’nde ve 1 yıllık Biltmore Orman Okulu Kuzey Carolina’da 1898 senesinde açılmıştır. Yale Orman Okulu 1900’de açılmış ve 1902’de ise Michigan Tarım Koleji’nde 4 yıllık ormancılık eğitimi verilmeye başlamıştır (Bergoffen, 1976).

1902 yılında dönemin İçişleri Dairesi’nce orman memurlarının bilgilendirilmesi ve orman kaynaklarının yönetiminde uygulanması için hazırlanmış olan Orman Kaynakları Kılavuzu (USDI, 1902) incelenmiş ve şu bulgular elde edilmiştir.

Çiftçiler, maden işlerinde çalışanlar ve ormana yakın yerleşim yerlerinde ikamet eden diğer kişiler yılda bir kez devlete ait ormanlardan bedava olarak yakacak odun, direk ya da tomruk alabilirler. Bunun için ormancıdan alacakları formu doldurup imzalayarak orman şefine müracaat ederler. Ağacın nereden kesileceği ormancı tarafından gösterilir ve öyle ağaç kesilir. Yakacak odun için müracaat edilip direk kesilemez. Kesilen ağaç ya dikili olarak ya da kesildikten sonra ormandan çıkarılmadan önce ölçülür. İşaretlenmemiş hiç bir ağaç kesilmez. Kesim yapılabilecek alanın etrafı mutlaka işaretlenmelidir.

Karlı olduğu ve ormana zarar vermediği sürece devlete ait ormanlardan ağaç hem dikili olarak hem de tomruk olarak satılabilir. Bu satışlarda öncelik o yörede çalışan şirketlere verilir ve ihracat yapacaklara kesinlikle satış yapılmaz. Tomruk satın almak isteyen kişi nereden ne kadar tomruk almak istediğini bildiren müracaat formunu orman şefine verir. Şef ya da yardımcısı alıcının göstereceği yere gider ve tomruk satışının yapılıp yapılamayacağına, hangi şartlarda ve kaç paraya satış yapılabileceğine yerinde karar verir.

Gerekli anlaşmalar imzalandıktan sonra ormancı kesim bloğunu işaretler, kesilecek ağaların hacmini hesaplar ve ormanı, kesim bloğunu tanımlayan genel bir rapor hazırlar. Bu rapor ile müracaat formu Washington’a gönderilir. Washington’ca kabul edilirse bu satış işi yerel gazetede 30 gün ilan edilir. 30 gün sonunda satışı yapılacak bu tomruk açık arttırmaya çıkarılır ve müracaat eden kişi en yüksek teklifi verir ise kesim yapabilir. Kesimler mutlaka kesim bloğu olarak işaretlenen alandaki işaretli ağaçlardan yapılmalıdır. Kesilen bütün ağaçlar ölçülür ve US damgası ile damgalanır.

Her orman işletme birimi için 2 adet haritanın olması gerekmektedir. Bu haritalardan birisine mutlak surette yapılan kesimler işaretlenmelidir. Kesime devam edilebilecek araziler ile diğerleri farklı renkte işaretlenmelidir. İkinci haritada ise orman idaresinin elinden çıkmış olan sahipli araziler işaretlenmelidir. Ayrıca bu haritada bütün yollar, telgraf hatları, hızarlar ve maden ocakları ile otlatmaya izin verilen araziler işaretlenmelidir (USDI, 1902).

Bu kılavuzdan da anlaşılacağı üzere 1900’lü yılların başlarında ABD’de devlet ormanlarının işletilmesi için amenajman palanları yapılmamaktadır. Ancak tomruk için satış talebinin olduğu alanlarda ölçme, fiyatlandırma ve raporlama yapılmaktadır. Zati ihtiyaçlar için yapılan müracaatlarda ağacın kesileceği yeri orman idaresi belirlerken satış yapılacak durumlarda ağacın kesileceği yeri alıcılar belirlemektedir. Kesim yapılan yerlerin, kesime devam edilebilecek alanların, yolların, maden ocaklarının olduğu yerleri gösterir haritaların olması planlı döneme geçişe bir hazırlık niteliğindedir.

Bu dönemde orman envanteri konusunda da bazı önemli çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalardan önemli görülenleri şöyledir:

·         1830    Ülkede ilk envanter çalışması Massachusetts’te yapılmıştır.

·         1874    Orman hakkında veri toplamak üzere İçişleri Dairesi Orman Müdürlüğü kurulmuştur.

·         1877    Dr. Franklin B. Hough ormanların durumu hakkında bir rapor yayınlamıştır.

·         1879    USGS orman verilerini toplamıştır.

·         1886    USGS ormanların haritasının yapılması ile görevlendirilmiştir (LaBau ve diğ., 2007).

1 Şubat 1905 – 22 Ekim 1976 Arası Dönem

1 Şubat 1905 tarihli Transfer Yasası ile devlet ormanlarının işletilmesi İçişleri Dairesi’nden Tarım Bakanlığı’na verilmiştir. Bu yasa ABD’de kabul edilen ilk ormancılık yasasıdır ve orman kaynaklarının rolünü rekreasyonal rolden daha bilimsel bir role dönüştürdüğü için önemlidir. Tarım Bakanlığı’nda Ormancılık Bürosu olarak kurulan bu birimin ismi 3 Mart 1905’te de Orman İdaresi olarak değiştirilmiştir (Roth, 1980).

1905 yılında devlet ormanlarının kullanımı, korunması ve işletilmesine yol göstermek için çeşitli tüzük ve yönetmelikleri içeren bir kitap yayınlanmıştır (USDAFS, 1905). Bu dönemin ilk yıllarında ormanlardan kesintisiz bir şekilde odun hammaddesi üretmek istenilmiştir. Ancak ormanların su rejimini düzenleyici, erozyonu önleyici fonksiyonları ile rekreasyon amaçlı kullanımları da vurgulanmıştır (Pinchot, 1907).

Ormanlardan odun üretimini planlamak ve ormanların gelecekte de kullanılabilirliğini sağlamak için her devlet ormanı için bir çalışma planının hazırlanması gerekmiştir. Her bir çalışma planında artımdan fazlasının kesilmesini önlemek için ormandaki ortalama artımın hesaplanması yapılmıştır. Gene planlarda yıllık artımın ne kadarının kesilebileceği belirtilmiş ve yerel ihtiyaçlar da planda işlenmiştir (USDAFS, 1908).

1920’li yıllarda her üretim ormanı için detaylı amenajman planları yapılmaya başlanmıştır. Bu planlarda kesim bloğundan kaç m³ kesim yapılacağı, hangi arazilerin bölgedeki orman endüstrisinin ihtiyaçlarını karşılayabilecek servete sahip olduğu bilgileri yer almaktadır. Ayrıca bu planlarda, hangi alanlarda odun üretiminin sürekliliği sağlanabilir, yıllık olarak ne kadar üretim yapılabilir, yaşlı meşçereler ormanın neresinde ve nerelerin önce üretime verilmesi gerekir, endüstrinin ihtiyaçlarının karşılanmasında sürekliliğin sağlanması ve istihdam gibi konular da yer almaktadır (Wilkinson ve Anderson, 1985)

Bu dönemin ilk 40 yılında orman ekosistemlerinin çok amaçlı kullanımı ile yangınlardan ve tahribattan korunması amaçlanmıştır. Bu dönemde rekreasyon ve av amaçlı çeşitli çalışmalar da olmuştur. Terk edilmiş ve erozyona maruz kalmış tarım arazileri ile tahribata uğramış orman alanları 1920’li ve 1930’lu yıllarda ağaçlandırılarak ya da rehabilite edilerek orman ekosistemine kavuşturulmuştur.

“1944-Sürdürülebilir Ürün ve Orman Amenajmanı Kanunu”, Batı Ormancılık ve Koruma Birliği’nin ve orman ürünleri şirketlerinin büyük bir desteği ile yeni odun üretimi kaynaklarına ihtiyaç duyulması üzerine çıkmış ve devlet ormanlarında Federal sürdürülebilir ürün birimleri ve kooperatifler kurmak üzere Tarım Bakanlığı’nı yetkilendirmiştir.

II. Dünya savaşı yıllarında askeri ihtiyaçlar için devlet ormanlarından çok miktarda ağaç kesilmiş ve savaş sonrasında hızlı ekonomik büyüme ve nüfus artışı doğal kaynakların ürettiği ürün ve hizmetlere olan talebi çok arttırmıştır. Devlet ormanları bu taleplerin karşılandığı ana kaynak olmuştur. Orman idarecileri orman yollarını, olanaklarını ve ekipmanlarını yenilemek durumunda kalmışlardır.

1950’li yıllarda devlet ormanlarında planlama daha çok odun, otlak, rekreasyon imkânı, bakir alanlar, yaban hayatı, balık ve su havzası gibi kaynaklara yoğunlaşmış ve bu kaynakların envanterinin yapılmasını gerekli kılmıştır. Ayrıca planlama, sürdürülebilir odun üretimi ve otlakların sürdürülebilir kullanımı düzeylerine de karar vermiş ve su havzalarının ve diğer kaynakların korunması ihtiyacı olan alanların yönetilmesi için ihtiyaç duyulan konuları da değerlendirmiştir.

1945–1970 arası dönemde devlet ormanlarının çok amaçlı kullanımı için planlama ve yönetim çalışmalarında büyük bir gelişme görülmüştür. Çok amaçlı kullanımın orman ekosistemlerine uygulanması devlet ormanlarına olan talep arttığı için giderek zorlaşmıştır. Değişken ekosistemlerdeki çok özel şartlara sahip birbiri ile örtüşen ya da birbirine bitişik olan kaynakların kullanımı için uyarlanabilir yönetim (Adaptive Management) faaliyetlerinin uygulanması daha da zorlaşmıştır (Fedkiw, 1998).

“1960-Çok Amaçlı Kullanım ve Sürdürülebilir Ürün Yasası” orman idaresi için bir takım öncelikler ortaya koymuştur. Özellikle odun hammaddesi, yaban hayatı, otlak, su ve dış mekân rekreasyonu gibi devlet ormanlarındaki kaynaklara eşit düzeyde önem vermiştir (Williams, 2000). Bu yasa devlet ormanlarının çok amaçlı olarak işletilmesi ve ormanların ürettiği ürün ve hizmetlerin sürdürülebilir bir şekilde kullanılmasını emretmiştir.

1970’li yıllara kadar devlet ormanlarının işletilmesi için yapılan ayrıntılı orman amenajman planlarına yönelik çok az sayıda basit ulusal kılavuzlar mevcuttur. Yasal kılavuzlar sadece odun üretimine yöneliktir. Bu yönetmelikler yerel istihdama, odun üretimini süreklilik prensipleri içerisinde yapmaya ve işletme birimi içerisinde yıllık etayı maksimum düzeyde tutmaya yardımcı olmak için düzenli ve sürekli bir şekilde odun üretimi sağlayan ilkelere dayanmaktadır (Wilkinson ve Anderson, 1985).

Önerilen projelerin çevresel etkilerinin detaylı bir şekilde analiz edilmesi mecburiyetini getiren “1969-Ulusal Çevre Politikası Yasası”, 1 Ocak 1970 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu yasanın en önemli yanı yapılacak projelerin planlama safhasından uygulama safhasına kadar halkın katılımının araması zorunluluğu getirmesidir.

Ender, tehlike altındaki ve nesli tükenmekte olan hayvan ve bitki türlerini korumayı sağlayan “1973-Nesli Tükenmekte Olan Türler Yasası” ile nesli tükenmekte olan türlerin belirlenmesi ve korunması için Federal usuller geliştirilmiştir. Listeye dâhil olan türlerin toplanması, yakalanması, avlanması ve bu türlere zarar verilmesi konularında geniş yasaklar getirilmiştir (Williams, 2000).

22 Ekim 1976 – 2010 Arası Dönem

“1976-Ulusal Orman Yönetim Kanunu”, amenajman planlarının yenilenmesi ve revize edilmesi için çıkarılacak tüzüklerin “1960-Çok Amaçlı Kullanım ve Sürdürülebilir Ürün Yasası” kapsamındaki prensiplere göre hazırlanmasını emretmektedir. Bu bağlamda hazırlanan ilk amenajman yönetmeliği 1979-Yönetmeliği’dir. Bu yönetmeliğin yerine ise şuan ABD’deki mevcut bütün planlara temel oluşturan 1982-Yönetmeliği geçmiştir. NFMA’ya uygun olarak yapılan ilk planlar 1983’de tamamlanmıştır (USDAFS, 2010a).

1989 senesinde Orman İdaresi, 1982-Yönetmeliği’nin çeşitli bölümlerinde birtakım değişikliklerin yapılmasını öngören Orman Amenajman Planlamasının Kritiği isimli kapsamlı bir rapor hazırlamıştır. Bu raporda 1982-Yönetmeliği’nin planlama sürecinin çok karmaşık, maliyetli olduğu, uzun olduğu ve halkın katılımına uygun olmadığı dile getirilmiştir. Planlama sürecinin sadeleştirilmesi, plan maliyetlerinin düşürülmesi ve planların uygulandığından emin olunması gibi konuları içeren bu raporun bir sentezi Haziran 1990’da yayınlanmıştır (USDAFS, 1990).

Tarım Bakanlığı 1997’de, Orman İdaresine devlet ormanlarını ve otlakları daha iyi yönetmesi için tavsiyelerde bulunması için 13 üyeden oluşan Bilim Komitesi’ni toplantıya çağırmıştır. Bilim Komitesi tarafından yapılan çalışmaların neticesinde hazırlanan rapor da 1999’da yayınlanmıştır (USDAFS, 1999).

Orman İdaresi ile Bilim Komitesi’nin ortak çalışmaları sonucu 1982-Yönetmeliği’nin yerine hazırlanan 2000-Yönetmeliği, 9 Kasım 2000’de yürürlüğe girmiştir. Bu yeni yönetmelik Milli Orman Sistemi’nin planlanması ve işletilmesi biriminin devamlılığını getirmiş; planlama süreci boyunca mevcut bilimsel gelişmelerin göz önünde bulundurulmasını istemiş; arazi ve kaynak yönetim planlarının uygulanması, izlenmesi, değerlendirilmesi ve revizyonu için gerekli olan şartları izah etmiştir. Ayrıca bu yönetmelik, 1982 Yönetmeliği’nin ilkeleri kullanılarak planların hazırlanması, revize edilmesi ve yenilenmesine imkân tanımaktadır (USDAFS, 2010).

Açılan davalara ve eleştirilere cevap olarak 2000-Yönetmeliği’nin gözden geçirilmesi işlemi başlatılmış ve hazırlanan rapor Nisan 2001’de yayınlanmıştır (Larson ve diğ., 2001).

Orman İdaresi, 2000-Yönetmeliği’nin uygulanmasının maliyetli olduğunu düşünerek, 2002–Yönetmelik Teklifi’ni 6 Aralık 2002’de FR’de yayınlamıştır. 2004 yılında ise Orman İdaresi tarafından yeni yönetmelik hazırlanıncaya kadar 1982-Yönetmeliği’nin kullanılabileceğine dair bir açıklamayı 29 Eylül 2004 tarihinde FR’de yayınlamıştır.

Orman İdaresi tarafından hazırlanan 2005-Yönetmeliği 5 Ocak 2005’te ve 2008–Yönetmeliği ise 21 Nisan 2008’de FR’de yayınlanmıştır. Ancak her iki yönetmelikte Bölge Mahkemesi tarafından iptal etmiştir. Bu yönetmeliklerin iptal edilmesi üzerine en son yürürlükte olan 2000-Yönetmeliği yasal olarak tekrar yürürlüğe girmiştir (USDAFS, 2010).

 KAYNAKLAR

1.        BERGOFFEN, W.W., 1976, 100 Years of Federal Forestry, Agriculture Information Bulletin, No. 402.

2.        FEDKIW, J., 1998, Managing Multiple Uses on National Forests, 1905-1995, US Department of Agriculture, Forest Service, Washington, DC.

3.        LABAU, V.J., BONES, J.T., KINGSLEY, N.P., LUND, H.G., SMITH, W.B., 2007, A History of the Forest Survey in the United States: 1830–2004, US Department of Agriculture, Forest Service, Washington, DC.

4.        LARSON, L.L., BREAZEALE, B., BRINK, S., HAUSER, K., 2001, NFMA Planning Rule Review, A Report Requested by USDA, [online], Washington, DC., http://www.fs.fed.us/emc/nfma/includes/2007_rule/2001_04_10_NFMA_Planning_Review_Report.pdf [Ziyaret Tarihi: 18 Ağustos 2010].

5.        NATIONAL PARK SERVICE, 2007, History & Culture, [online], Washington, DC., http://www.nps.gov/yell/historyculture/index.htm [Ziyaret Tarihi: 14 Ağustos 2010].

6.        PINCHOT, G., 1907, The Use of the National Forests, US Department of Agriculture Forest Service, Washington, DC.

7.        ROTH, D., 1980, The Public Domain, States' Rights, and the National Forests, US Department of Agriculture, Forest Service, Washington, DC.

8.        USDAFS, 1905, The Use Book: Regulations and Instructions for the Use of the National Forests, US Department of Agriculture, Forest Service, Washington, DC.

9.        USDAFS, 1908, Report of the Forester for Fiscal Year 1908, US Department of Agriculture, Forest Service, Washington, DC.

10.     USDAFS, 1990, Synthesis of the Critique of Land Management Planning, US Department of Agriculture, Forest Service, Washington, DC.

11.     USDAFS, 1999, Committee of Scientists Report, [online], Washington, DC., http://www.fs.fed.us/emc/nfma/includes/cosreport/Committee%20of%20Scientists%20Report.htm [Ziyaret Tarihi: 18 Ağustos 2010].

12.     USDAFS, 2010, History of Forest Planning, [online], Washington, DC., http://fs.usda.gov [Ziyaret Tarihi: 6 Ağustos 2010].

13.     US DEPARTMENT of STATE, 2007, Outline of US History, Nova Science Publishers Inc., New York, 1-60021-457-6.

14.     USDI, 1902, Forest Reserve Manual, Government Printing Office, Washington, DC.

15.     USDI, 2010, History of Interior, [online], Washington, DC., http://www.doi.gov/whoweare/history.cfm [Ziyaret Tarihi: 14 Ağustos 2010].

16.     WILLIAMS, G.W., 2000, The USDA Forest Service – The First Century, US Department of Agriculture, Forest Service Office of Communication, Washington, DC.

17.     WILKINSON, C.F., ANDERSON, H.M., 1985, Land and Resources Planning in the National Forests, University of Oregon Press, Eugene.

Mehmet Demirci

Orman Yüksek Mühendisi,