Kamu Kurumları Çocuk haklarına Duyarlı Bütçe Hazırlayabilir mi?

 Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK)'nun akademik dergisi Ocak 2024 yani 12 nolu sayısında yayınlanan "Kamu Hizmetlerinin Çocuk haklarına Duyarlı Bütçelenmesi" konusundaki makale özetini paylaşmak istiyorum. Bu makaleyi Yozgat Bozok Üniversitesi Araştırma Görevlisi Elif Kösesoy Tan (elif34.kosesoy@gmail.com) hazırlamıştır. Daha çok bilgi için makaleye ve kendisine erişilebilir.

Kamu hizmetlerinin kavramsal ve hukuksal çerçevesi ortaya konulmuş ve kamu hizmetlerinin yerine getirilmeyen devletlerin egemenlik hakkının savunamayacağını doguit yani kamu hizmetleri Okulu tarafından İleri sürüldüğünü ifade etmiştir. Kamu hizmetlerinin düzenli ve devamlı bir şekilde toplumun menfaati için önem arz eden kolektif ve umumi bir ihtiyacın karşılanmasına yönelik olarak Kamu tüzel kişileri veya onların denetiminde özel kişiler tarafından yerine getirilen faaliyetler olarak tanımlanmıştır. Kamu hizmetleri için organik maddi ve şekli açıdan 3 sınıf sayılabilir. Kamu hizmetlerinin süreklilik, eşitlik, değişkenlik ve meccanilik olarak 4 ilkesi bulunduğu dile getirilmiştir. Diğer yandan kamu hizmetlerinin bütçelenmesi konusunda sosyal devlet anlayışının önemine vurgu yapılmıştır.

Kamu hizmetlerinin Çocuk haklarına duyarlı olması konusunda insan haklarına dayanan bütçeleme katılım odaklı bütçeleme vatandaş merkezli bütçeleme ve Çocuk haklarına duyarlı bütçeleme olarak türlerden bahsetmiştir. Refah düzeyini azaltan ve çocuklarının korumasız bırakan bir tutumun Çocuk haklarına duyarlı bir bütçeleme yapılmasının önemini ortaya koymaktadır.

Çocuk Hakları Sözleşmesi Birleşmiş Milletler kapsamında en çatı ve ayrıntılı bir sözleşme olduğu hatırlatılmıştır. Sözleşmede çocuk hakları çocukların özel durumuna ve üstün yararına odaklanan onlara bütünsel bir bakış ile bakılmasını sağlayan ortak sorumluluk temelli hesap verilebilirlik mekanizmalarının da olduğu ve en önemlisi hiçbir çocuğa ayrımcılık yapılmadan tüm çocukların hak temeli korumasını hedefleyen bir alan olarak düzenlenmiştir.

Çocuklara kamu harcama sisteminde öncelik verilmesi çok önemlidir. Nitekim çocuk yoksulluğu beslenme yetersizliği barınmadan yoksunluk eğitimsizlik veya çocuğun korunması gibi çocuğa özgü temel sorunları dikkate alan ve bu sorunlara çözüm önerileri getiren devlet bütçeleri Çocuk haklarına duyarlı bütçe kapsamında değerlendirilmektedir. Çocuk hakları komitesi çocuk haklarının gerçekleştirilmesine yönelik kamu bütçeleri başlıklı 19. genel yorumunda Çocuk haklarına duyarlı bütçelemenin önemini açıklamıştır. Çocuk hakları sözleşmesine dayanan ilkeler yanında etkililik, verimlilik, hakkaniyet, şeffaflık ve Sürdürülebilir ilkeleri bütçeleme sürecinden mutlaka gözetilmesi gerektiği bu yorumda ifade edilmiştir.

Çocuk hakları kamu politikalarıyla bütünleştirilmelidir. "Avrupa Konseyi çocuk hakları stratejisi" ve "Çocuk haklarının desteklenmesi ve korunmasına ilişkin Avrupa Birliği Kılavuz ilkeleri" çocuk haklarını uyum için önemli bir belge olarak ifade edilebilir.

Sonuç olarak kamu politikalarının finansmanı şeklinde tarif edilen devlet bütçesi gelir gider harcamalarını gösteren bir araç olarak doğmuşsa da zamanla zenginleşmiştir. Çocuğun ve çocuk haklarının öncelenmesinin en somut göstergesi Çocuk haklarına duyarlı bir bütçelemedir. Çocuğun tam bir iyilik haline kavuşması ancak çocukların ihtiyaçlarının giderilmesiyle mümkündür. Devletlerden beklenen çocuğa yönelik kamusal hizmetlerin tam olarak yanına yerine getirilmesi için kamu bütçesinden ödenek ayrılması kaynak tahsis edilmesi bütçelerin çocuk katılımına uygun hazırlanması ve nihayetinde çocukların bütçelerde haklarıyla görünür kılması ile şekillenebilir. Ama bunlardan daha önemlisi çocuk haklarının savunulması ve geliştirilmesine yönelik faaliyetler ve projeler bütçeye yerleştirilmesi bütçenin bu şekilde kullanılması önemlidir.

Çocuk hakları ihlallerinin her geçen gün arttığı dünyada bu ihlalleri en aza indirgeyecek çözüm arayışlarına tereddütle yaklaşılmamalıdır. Çoğu çocuk hakları sorunlarının ekonomik kökenli olması Çocuk haklarına duyarlı bir bütçelemenin önemini ortaya koymaktadır. Ne yazık ki çocukların yaşam standardın yükseltilmesi sadece paternalist ve romantik söylemler ile gerçekleşecek bir hadise değildir. Devletler yükümlülük sahalarında tüm çocukların kamusal hizmetlerden yararlanması için eylem planlarına, güçlü ulusal stratejilere ve öncelikli proje- faaliyetlere sahip olmalıdırlar.

Dergi: https://www.tihek.gov.tr/public/editor/uploads/iXMUZgnU.pdf