KIBRIS ADASI’NIN ORMAN VARLIĞI VE EKONOMİK DEĞERİ

Bu çalışma 2010 yılında Prof Dr. Ahmet Tolunay’ın Yüksek Lisans Öğrencisi Mustafa Çetin tarafından çeviri çalışması olarak hazırlanmıştır. Çalışma tüm Kıbrıs Adası üzerinde yapılmıştır ve yasal bir bağlayıcılığı yoktur.

KIBRIS’IN ORMAN VARLIĞI

Kıbrıs 793100 nüfus ile Sicilya ve Sardunya adalarından sonra en büyük 3. Akdeniz adasıdır. 925100ha alan kaplamaktadır. Bu alanın %41,7’si orman ve doğal vejetasyon alandır. Ayrıca 4 coğrafi bölgeye ayrılır.

1-Troods Bölgesi: adanın batı yakasında kayalık ve kubbe biçiminde dağlardan oluşur. Olympus’da 1951 m’ye kadar ulaşabilmektedir. Ormanlar Troods dağ kütlesini kaplar. Dik eğimler, dar vadiler ile görkemli bir peyzaj oluşturur. Kubbe biçimindeki dağın alt kesimleri sahil seviyesindeki kısımları sert kayalardan oluşan verimsiz alanlardır.

2-Pendadaktylos Bölgesi: adanın kuzeyinde yer alıp genelde kireç dağlardan oluşur. Yükseltisi 1024 m’ye kadar çıkmaktadır. Bu bölgenin bir kısmı Pendadaktylos olarak bilinen parmak biçimindeki dağları barındırır.

3-Messaoria Bölgesi: Troods ve Pendadaktylos dağları arasında kalır. Çok düşük yükseltiye sahiptir ve 180m’yi aşmaz. Troods ve Pendadaktylos dağları arasında gelen nehirle taşınan alüvyonlardan oluşur.

4-Sahil Bölgesi: sahil formundaki vadiler ülkeyi sarmıştır. Büyük bir alana sahiptir.

Kuzeyde; Kyrenia vadisi;

Güneyde; Larnaka ve Limassol vadileri;

Batıda; Pafos ve Chrysochou vadileri

Doğuda; Famagusta Vadisi bulunmaktadır. Topraklar alüvyonlardan oluşmakla beraber tarım için uygun ve verimlidir.

           

            Kıbrıs’ta yoğun Akdeniz İklimi hâkimdir. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar yağışlıdır. Merkezi Troods Dağları ve uzun ve dar Pendadaktylos dağ sırası ülkenin meteorolojisinde önemli bir rol oynamaktadır. Yıllık ortalama yağış Merkezi Troods Dağlarının zirvesinde 450m-1100m arasında değişmektedir. Kyrenia bölgesi alanın en kuzey kısmındadır. Kyrenia bölgesinde yağış ortalaması 550mm’dir.

            

ORMAN KAYNAKLARI

Ormanlar ve ağaçlık alanlar 385600ha kaplamaktadır. FAO’nun 1999 vejetasyon hartasına göre ülkenin %41,7’si ni oluşturmaktadır (Pantelas ve Ark. 1999). Ancak FAO’nun 2000 yılı ölçümleri daha önce 280,000 ha eksik orman alanı ölçümü yapıldığını göstermektedir. Bu iki veri arasındaki fark özel ormanların 1999 haritası yapımında gösterilmediği için ortaya çıkmıştır.

Kıbrıs’ta çok az kişi ormancılıkla uğraşmaktadır. Yüksek orandaki kentleşme (%70) ormancılığın ulusal ekonomiye katkısı (%0,03) ve %97 odun ithalatı Kıbrıs ormancılığını yansıtmaktadır. Bununla beraber kentleşme eğilimi kırsal kesimdeki insanların hizmet sektörünün geliştiği büyük şehirlere ve sahil alanlarına göç etmelerini hızlandırmaktadır. Ormanların ekonomik değerlendirme çalışmaları göstermektedir ki ormanların sosyal ve çevresel değeri ağaç ve odun hammaddesi gibi ticari değerinden daha fazladır. Turizm ve eğlendinlen alanının ekonomiye katkısı toplam ekonominin %25ini oluşturmaktadır. Turizm hizmetlerinin orman alanlarında gelişmesi ormanlara pozitif ve negatif etkiler yapmaktadır.

Neredeyse bütün ormanlar doğal veya yarı doğal ormanlardır. Toplam Orman alanının %44,6’sını yüksek ormanlar, %32,6 sını makiler, %22.8sini ise çalılıklar ve daha bodur vejetasyon tipleri oluşturmaktadır.

Daha önce yıllarda yakacak odun üretimi için ağaçlandırılmasına rağmen herhangi bir üretim plantasyonu yoktur. Günümüzde plantasyonlar pazarlama dışı fayda amacıyla kullanılmaktadır. Orman tahribatı genelde otlatma, yangın, madencilik ve tarımsal amaçlı ortaya çıkmaktadır. Son zamanlarda turizm gelişmesiyle beraber doğal vejetasyon zarar görmektedir.

Kıbrıs’ta ormancılık uzun yıllardan beri çok amaçlı kullanıma dayanmaktadır. Antik çağda ormanlar yoğun olarak kullanılmaktadır. Ev ve gemi yapımı için ağaçlar kesilmiştir. Gıda ve yemek ihtiyaçları için kaynak oluşturmuştur. Avrupalı ormancılar tarafından oluşturulan sürdürebilirlik ilkesi 20yy’dan itibaren Kıbrıs’ta uygulanmaya başlamıştır.

Günümüzde ormancılık yönetimi ormanların korunmasına odaklanmıştır. Ormanların korunmasında şunlar önemli noktalardır;

-her türlü ürün ve hizmet sağlama

-odun ve odun dışı orman yönetimi

-peyzaj kalitesi

-kırsal kesim ve köylüler için su kaynaklarının korunması

-koruma yönetimiyle orman kaynakları özellikle kırsal alanlar olmak üzere sosyo-ekonomik gelişme için çok boyutlu fırsatlar sağlamaktadır.

KURUMSAL BAKIŞ

Mülkiyet açısından devlet ormanları toplam alanı %40,6’sını oluşturur, geri kalan %50.4 özel ve ortak orman alanıdır. Devlet ve ortak orman alanlarını Kıbrıs Orman Genel Müdürlüğü tarafından yönetilirken özel ormanlar bu ormanların düzeni ile ilgili herhangi bir kanun olmadığı için yönetim altında değildir. Özel ormanlar genelde 700 ile 1200m arasında değişen tepelik alanlarda bulunmaktadır. Ortalama boyutları 2,1—4.4ha arasında değişmektedir.

Yönetim ve Politikalar olarak; Ormancılığın sorumluluğu Tarım-Doğal kaynaklar ve Çevre Bakanlığı altındaki Kıbrıs Orman Genel Müdürlüğüne aittir.1980’lerden sonra Kıbrıs Orman Genel Müdürlüğünün birçok çalışması ormanları koruma üzerine olmuştur. Son yıllarda Kıbrıs orman yangınlarında Kıbrıs Yangın Tugayı ile ormancılar arasında yakın ilişkiler kurulmaktadır. Ormancılık ve ormancılık faaliyetleri ulusal orman kanuna göre yapılmaktadır. Ormancılıkla ilgili çeşitli stratejiler geliştirilmektedir. Bunların amacı orman şartlarını geliştirme, toprak ve havzayı korumak, biyo çeşitliliği korumak, ekoturizmi geliştirmek ve odun-odun dışı orman ürünlerinde sürdürülebilirliği sağlamaktır.

ORMANLARIN ULUSAL EKONOMİYE KATKISI

Ormanların Kıbrıs ekonomisine katkısı düşüktür. 2001yılında GSMH’ ya katkısı sadece % 0.026 olmuştur. Odun endüstrilerinin katkısı biraz daha fazladır. 2001 ‘de %1.1 olmuştur. Bunun  %0.6’sı odun endüstrisinden % 0.5 mobilya endüstrisinden meydana gelmektedir.

Kıbrıs ormancılığında 2001 yılında 651 kişi istihdam edilmiştir. Buda toplam istihdamın %0.2’sini oluşturmaktadır. Bu istihdam edilen kişiler genel orman yönetimi ve korunması amacıyla devlet tarafından istihdam edilmiş ormancı, işçi ve yangın görevlileridir. Odun endüstrisinde toplam iş gücü ulusal istihdamın %1.9unu oluşturmaktadır.

Uluslar arası Ticaret açısından Kıbrıs’ta 2000 yılında toplam odun tüketimi 640439m³ iken kişi başına düşen odun miktarı 0.95 m³ dür. Odun endüstrileri genellikle ithalata dayanmaktadır. Buda 97,8 m³ odun tüketimi demektir. İthal edilen yakacak odun toplamı yakacak odun tüketiminin %92.7sidir. Aslında Kıbrıs net olarak odun ürünleri ithalatçısıdır. Tüm odun pazarının %97,1’i ithalat ile karşılanmaktadır.

DİĞER ORMAN İLİŞKİLİ ENDÜSTRİLER

Turizm ve Yeşil Kuşak:

Kullanılan odun dışı orman endüstrisi ve faaliyetlerinin GSMH’ YA katkısı dolaylıdır. Bununla ilgili çok az veri mevcuttur. Bal yapımı ve avcılık endüstrilerinin GSMH’ YA katkısı % 0.079 olarak hesaplanmıştır. Ormanlar tarafından sağlanan turizm, eğlendinlen, havza koruması ve tarımsal faydalar vardır. Ancak parasal olarak hesaplanmamıştır.

Toprak ve su kaynaklarının korunması, biyo çeşitliliğin sağlanması, karbon emilimin sağlanması istatistik olarak ölçülmemiştir ancak giderek önemi artmaktadır.

KIBRIS ORMANLARININ DEĞERİ

Doğrudan kullanım Değerleri:

Kıbrıs ormanları odun üretimi olarak; kereste ve yakacak odun, odun dışı orman ürünleri olarak; mantar, tıbbi ve hoş kokulu bitki, bal, reçine, gibi ürünler sağlamaktadır.  Bunların birkaçı ticarette kullanıldığı içi hesaplanması kolaydır. Kereste ve yakacak odun değeri ticari miktarı ve taşıma maliyetine göre hesaplanır.  Bal miktarı da arı kovanlarının sayısına göre hesaplanmaktadır.  Orman içerisinde kurulmuş arı kovanlarının üretimi 20 kg/kovan’dır. Balın toplam değeri 3.3milyon Euro olarak hesaplanmıştır.

Aromatik bitkilerin değerlendirilmesi kekik, nane, defne gibi bitkilerin pazardaki ticari miktarına dayalıdır. Toplam parasal değeri 0,3 milyon Euro olarak hesaplanmıştır.

Avcılığın ekonomik değeri avcı sayısına ve avcılara verilen izin ücretine dayanmaktadır. Kıbrıs adasında 19.330 avcı bulunmaktadır. Yıllık izin ücreti 59,5 Euro dur.

Rekreasyonun değeri günlük yerli ve yabancı ziyaretçi sayısı ve giriş ücretine bağlıdır. Ortalama 253 bin yerli, 481.250 yabancı ziyaretçi vardır. Günlük rekreasyon ücreti 2.5 eurodur. Buna göre rekreasyon değeri 1.8 milyon Eurodur.

Dolaylı Kullanım Değeri

Kıbrıs adasının ormanları toprak ve su kaynaklarını korumak, biyo çeşitliliği korumak, tarımsal üretimi desteklemek gibi önemli dolaylı faydalar sağlamaktadır.

Kıbrıs ormanları yıllık 120 bin tC emilimi yapmaktadır. Bir ton karbonu 20 Euro olarak ele alındığında 2.4 milyon Euro olmaktadır.

Ormanların Karşılaştığı Olumsuzluklar:

Kıbrıs ormanlarının ekonomik değeri tüm olumsuzluklarda göze alındığında tamamlanacaktır. Örneğin zayıf orman yönetiminden kaynaklanan erozyon ve sel; orman yangınlarından kaynaklanan zararlar; insan etkisinden dolayı bozulan peyzaj ve doğa kalitesi; yaban hayatı ile böcek Zaralarından kaynaklanan zararlardır. Devlet ormanlarında yıllık ortalama 23 yangın çıkmakta ve yaklaşık 190 ha yangınla kaybedilmektedir. Yanan ormanları yenileme maliyeti ise 1500Euro/ha dır.

Yaban hayvanlarının tarımsal ürünleri yemesi sonucu oluşan zararı devlet çiftçilere ödemektedir. Yıllık yaklaşık 450 kişiye bu ödeme yapılmaktadır. Bunun toplam maliyeti ise yıllık 56.000 Euro yapmaktadır.