ÇÖLLEŞME VE ARAZİ TAHRİBATINA KARŞI İŞBİRLİĞİ MODELİ

 1.      Mustafa ÇETİN, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü, cetin516@gmail.com;

2.      Benül Topuzoğlu, Öz Orman İş Sendikası;

3.      Süleyman Çetin, Bilge Nesil Gençlik Bilişim Sanat Turizm Derneği;

Özet (Bu yayın 2017 TOD Ormancılık Kongresinde de yayımlanmıştır.)

Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SKH) kapsamında 2030 yılına kadar erişilmesi öngörülen, geniş tabanlı, evrensel ve sürdürülebilir kalkınma kapsamında yoksulluğun yok edilmesi, eşitsizliklerle mücadele ve çevrenin korunması amacıyla 17 madde belirlenmiştir. Bu hedefler için tüm sektör, kurum ve ülkelerin çalışmalar yapması benimsenmiştir. Çölleşme ile mücadele, arazi tahribatının dengelenmesi ve ağaçlandırma çalışmalarında önemli başarıları olan Türkiye, Çölleşmeyle Mücadele 12. Taraflar Konferansı (AnkaraCOP12)’na ev sahipliği yapmıştır. Arazi Tahribatının Dengelenmesi hedefleri hem SKH ve hem de Ankara COP12 hedef ve çıktılarında önemli bir yere sahiptir.

Bu gönüllü hedeflere ulaşmak, ilgili STK’ların kurumsal kapasitesini arttırmak ve gençlik hedef kitlesi için çölleşme ve iklim değişikliği konularında farkındalık oluşturmak ve kapasite artırım çalışmaları yapılması amacıyla bir platform kurulmuştur. Bu Platformun amacına vizyonuna ve misyonuna ilgi duyan dernekler, vakıflar, sivil toplum kuruluşları (STK), kamu kurum ve kuruluşları, özel sektör unsurları, akademik kuruluşların katılımına açıktır. Bu çalışmada çölleşme ve arazi tahribatına karşı işbirliği modeli çalışmaları aktarılacaktır. Diğer yandan çalışmada SKH ve Ankara COP12 hedef ve çıktılarına atıf yapan Daha Yeşil Bir Dünya İçin Gençlik Platformu çalışmaları raporlanacaktır.

Anahtar Kelimeler: Çölleşme, Çölleşmeyle Mücadele, Gençlik Platformu, Kalkınma, İşbirliği

1. Giriş

1. 1. Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri

Geniş tabanlı, evrensel ve sürdürülebilir kalkınma kapsamında yoksulluğun yok edilmesi, eşitsizliklerle mücadele ve çevrenin korunması amacıyla 2030 yılına kadar erişilmesi öngörülen 17 ana hedeften oluşan Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri, tarihi Birleşmiş Milletler Zirvesinde 193 üye ülkenin oybirliği ile kabul edilmiştir.

Ülkeler ve uluslararası toplum için yeni bir dönemin kapılarını açan sürdürülebilir kalkınma hedefleri ile her ülke, yoksulluğun ana nedenlerini ortadan kaldırmak, ekonomik büyümeyi ve refahı desteklemek ve halk sağlığı, eğitim ve sosyal ihtiyaçları karşılamak için adımlar atarken, aynı zamanda çevrenin korunması için de önlemler alacaklardır (URL- 1).

Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Ban Ki-moon, Genel Kurul kararını takiben yaptığı açıklamada; “Bu yeni gündem, liderlerin tüm insanlar için verdiği bir sözdür. Kim nerede olursa olsun herkesin hedeflere ulaşılmasına katkı sağlaması gerekmektedir.” Söz konusu 17 hedefin insanlar ve dünya için yapılacak işler listesi olması gerekmektedir (URL- 2).

1. 2. Çölleşme ve Arazi Bozulumu

1992 Rio Zirvesi’nde ortaya çıkan Sürdürülebilir Arazi Yö­netimi (SAY) yaklaşımı, doğal kaynakları, potansiyellerini ve çev­resel işlevlerini koruyarak kullan­mayı öngörmektedir. Günümüzde 250 milyondan fazla insanın doğrudan çölleşme ve kuraklıktan etkilendi­ği düşünüldüğünde, arazi tahriba­tının önlenmesi, azaltılması ya da dengelenmesi ile tahribata uğramış arazilerin iyileştirilerek yeniden kul­lanıma sokulmaları önemli çözüm araçları haline gelmektedir. Toprağın 1 cm sinin oluşabilmesi için değişen toprak yapan faktörlerin etkisi altında 200 yıldan fazla bir sürenin geçmesi gerekmektedir (Çanga, 1995). Şehir merkezi etrafındaki verimli araziler ciddi tehdit altında bulunmaktadır (Açıksöz vd., 2005).

Toprağın değeri ve mevcut toprakların korunması gereği oluşum süresinin uzunluğunun yanında, özelikle Türkiye’de tarıma açılacak yeni arazilerin bulunmaması, hızla artan nüfus göz önünde bulundurulduğunda daha iyi anlaşılmaktadır. Toprak istenildiğinde üretilemeyen fakat çok kolay kaybedilebilen kısa sürede yenilenemeyen doğal kaynaktır.

Çoğunlukla insan aktiviteleri kaynaklı, rüzgâr ve su erozyonu, toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik veya ekonomik özelliklerinin kötüleşmesi, doğal vejetasyonun kaybolmasına arazi bozulumu denmektedir. Çölleşme ise Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesine (UNCCD) göre, genellikle kurak, yarı kurak ve yarı nemli arazilerde arazi bozulumu olarak ifade edilmektedir. Kişi başına düşen kurak alan miktarı 1960’da 0,23 hektar iken günümüzde 0,39 hektara çıktığı tahmin edilmektedir.

Rio Zirvesi birbirini tamamlayan ve bir bütüne hizmet eden hedefler içeren üç Bir­leşmiş Milletler (BM) sözleşmesinin (Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi- UNCCD), İklim Değişikliği Çerçe­ve Sözleşmesi-UNFCCC) ve Biyolo­jik Çeşitlilik Sözleşmesi-UNCBD) doğumuna ev sahipliği yapmıştır. Bu üç sözleşmeye Rio Sözleşmeleri denilmektedir. Bu sözleşmelerden UNCCD’ye ta­raf olan 195 ülke Ekim 2015’de Ankara’da 12. Taraflar Konferansı’nda bulunmuş Çölleşme konusunun sadece Afrika olmadığı bilakis Arazi Tahribatının Dengelenmesi (ATD) hedefleriyle sorunun tüm dünyayı kapsadığı vurgulanmıştır. Diğer yandan Afrika, Güney Ekvator, Güney-Doğu Asya ve Güney Çin özellikle bozulmanın yoğun olarak görüldüğü alanlardır (Bai et al. 2008).

Arazi bozulumun ekonomik sonuçlarını tam olarak hesaplanmasa da, Nijer’de yapılan bir çalışma ile arazi bozulumu sebebi ile Nijer’in GSYİH’nın %22 oranında azaldığı tespit edilmiştir.

İnsanlığın karşılaştığı en büyük zorluklardan biri olan gıda güvenliği konusudur ve günümüzde 7 milyar olan 2050’de 9 milyara ulaşacak olan nüfusun gıda temini konusunu gündeme taşımaktadır. Bu sebeple; iklim değişikliği, su kaynaklarının azalması, toprak ve arazi tahribatı ve doğal kaynakların bozulumu gibi tehditlerle giderek büyümektedir  (URL-3).

Günümüzde 250 milyondan fazla insanın doğrudan etkileyen çölleşme ve kuraklığa karşı çözüm araçları; Sürdürülebilir Arazi Yönetimi (SAY) yaklaşımı, Arazi Tahribatının Dengelenmesi… gibi yaklaşımlardır. Bu yaklaşımları geliştirmek amacıyla Sivil toplum Kuruluşları çalışmalar yapmak ve tecrübelerini birbiriyle paylaşmaları gerekmektedir.

 “Çevre korunması, dezavantajlı gruplara sosyal hizmetlerin sağlanması, enerji verimliliği konularında STK Platformları geliştirilmeli; STK Ağı Gelişim Modeli (ilerleme planı) oluşturulmalı; Platformların birlikte öğrenmeye, bilgilendirilmeye ve paylaşmaya açık olması gerekliliği; Yönetim ve finans konusunda güvenin tesis edilmesi gerekmektedir.” (Anonim, 2016).

2. Daha Yeşil Bir Dünya İçin Gençlik Platformu  

Daha Yeşil Bir Dünya İçin Gençlik Platformu Genel Sekreterliği resmi olmayan bir mutabakat metniyle Çölleşmeyle Mücadele 12. Taraflar Konferansı esnasında yapılan Yan Etkinlik Programında yakalanan sinerjiyle kurulmuştur.

İlgili üye STK’ların kurumsal ve gençlik hedef kitlesi için çölleşme ve iklim değişikliği konularında “ilgili gençler başta olmak üzere, orman, çevre, ziraat, toprak, biyoloji, doğa bilimleri… gibi bölüm gençlerinde/öğrencilerinde” farkındalık oluşturmak ve kapasite artırım çalışmaları yapılması amacını taşımaktadır. Platformun amaç, vizyon ve misyonuna ilgi duyan dernekler, vakıflar, sivil toplum kuruluşları (STK), kamu kurum ve kuruluşları, özel sektör unsurları, akademik kuruluşların katılımına açıktır.

Kurucu Katılımcılar ile Platform çalışmalarına; Bilge Nesil Gençlik Bilişim Sanat Turizm Derneği, Öz Orman-İş Sendikası, Sahipkıran Stratejik Araştırmalar Merkezi Derneği, Türkiye Toprak Bilimi Derneği, Yeşil Türkiye Ormancılar Derneği temsilcileri yanında uzman ve yeni katılan STK’larla devam etmektedir.”

Daha Yeşil Bir Dünya İçin Gençlik Platformu’nun Önemli Çalışmaları;

1-      Çölleşmeyle Mücadele 12. Taraflar Konferansı Yan Etkinlik (Daha Yeşil Bir Dünya İçin Gençlik İnisiyatifi); Genel Kurul Salonunda Resmi Gençlik Deklarasyonunu okumuştur.

2-      Daha Yeşil Bir Dünya İçin Gençlik İnisiyatifi Beyin Fırtınası Çalıştayı; COP12’de alınan inisiyatifin platform olarak devam etmesi kararı alınmıştır (URL- 4).

3-      Daha Yeşil Bir Dünya İçin Genç Gel Gençlik Forumu, platformun Eylem Planı hazırlanmıştır. Bu Eylem Planı GSB Projesi haline getirilmiş ve çeşitli finans araçlarının geliştirlmesi çalışmaları devam etmektedir (URL- 5).

4-      Daha Yeşil Bir Dünya İçin Gençlik Buluşması, Ankara’da 210 genç için bir konferans programı yapılmıştır(URL- 6).

5-      “Daha Yeşil Bir Dünya İçin STK’lara Yönelik Uluslararası Ağ” Yan Etkinliği Fas Agadir Şehrinde 20-24 Mart2017 tarihleri arasında yapılan Beşinci Akdeniz Ormancılık Haftası programında yapılmıştır.

Daha Yeşil Bir Dünya İçin Gençlik Platformu olarak 4-15 Eylül 2017 tarihlerinde Çin Ordos kentinde yapılacak COP13'de bundan sonra Çölleşme İçin Gençlik Forumu olarak anılacak programın ayrıntıları üzerinde çalışılmaktadır. Resmi bir tema belirlenerek Eğitim, Müzakere Süreci Eğitimi, Gençlik Buluşması, Ödüllü Yarışma Ve Yan Etkinlik Programı hazırlanması çalışmalarına katılacaktır.

3. Çölleşme Ve Arazi Tahribatına Karşı İşbirliği

3. 1. Çok Paydaşlı Ortaklıklar;

Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinden 17 hedef; “Sürdürülebilir kalkınma için küresel ortaklığın uygulama araçlarını güçlendirmek ve küresel ortaklığı yeniden canlandırmak” olarak belirtilmiştir. Bu ana hedef altında “Çok paydaşlı ortaklıklar” hedefine odaklanmak gerekmektedir. Bu hedefin bünyesinde “17.16. Sürdülebilir Kalkınma Hedeflerine özellikle gelişmekte olan ülkeler olmak üzere bütün ülkelerde ulaşılmasının desteklenmesi için bilgi, uzmanlık, teknoloji ve finansal kaynakları seferber eden ve paylaşan çok paydaşlı ortaklıklar tarafından tamamlanan Sürdürülebilir Kalkınma için Küresel Ortaklıkların çoğaltılması” belirtilmiştir. Bu hedefin göstergesi olarak; “17.16.1. “Sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşılmasını destekleyen çok paydaşlı geliştirme etkinliği” belirtilmiştir.

Daha Yeşil Bir Dünya İçin Gençlik Platformu çok paydaşlılığı geliştirmek amaçlanmıştır. Bilgi ve tecrübe paylaşımı için kitlesel iletişim araçları yanında ortak çalışmalar yaparak bilgi ve kapasite artım çalışmaları yürütülmektedir. Mevcut Daha Yeşil Bir Dünya İçin Gençlik Platformu üyelerinin kendi çalışmalarını birbirlerine aktarabilmesi ve aynı küresel hedeflere yönelmek amacıyla her kuruluş ve uzman eşit seviyede söz sahibi olmaktadır.

3. 2. Kamu-Özel-Sivil Toplum İşbirliği

Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinden 17 hedef bünyesinde “Çok paydaşlı ortaklıklar”  başlığında “17.17. Ortaklıkların deneyim ve kaynak sağlama stratejileri paydasına dayanan kamu, kamu-özel ve sivil toplum ortaklıklarının teşvik edilmesi ve desteklenmesi” belirtilmiştir. Bu hedefin göstergesi olarak;; “17.17.1. Kamu-özel ve sivil toplum ortaklıklarına taahhüt edilen ABD doları miktarı” belirtilmiştir.

Daha Yeşil Bir Dünya İçin Gençlik Platformu kamu-sivil toplum işbirliğini güçlendirici çalışmalarını yürütmektedir. Kamunun ihtiyacına göre proje ve faaliyetlerini yürütmektedir. Orman ve su İşleri Bakanlığı ve Çevre ve Şehircilik Bakanlıklarıyla temaslar halinde olmanın yanında Gençlik ve spor Bakanlığına proje teklifinde bulunulmuştur. Diğer finansal araçlardan faydalanmak için projeler diğer kuruluşlarla paylaşılmaktadır. Bunun yanında AB Sivil Düşün Programı ile Beşinci Akdeniz Ormancılık Haftası programına platformu temsilen 5 STK’dan 5 kişi katılması uygun bulunmuştur.

4. Sonuç ve Tartışmalar

Daha yeşil bir dünya için çölleşme ve kuraklığa karşı Sürdürülebilir Arazi Yönetimi (SAY) yaklaşımı, Arazi Tahribatının Dengelenmesi… gibi çözüm araçlarında edilen bilgi ve tecrübeler paylaşılmalıdır.

Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinden 17 hedef de belirtilen Çok Paydaşlı Ortaklıkların kurulması ve Kamu-Özel-Sivil Toplum İşbirliğinin sağlanması amacıyla Daha Yeşil Bir Dünya İçin Gençlik Platformu çalışmaları önemlidir.

Kaynaklar;

1.      Açıksöz, S., Topay, M., Yılmaz, B. 2008. “Arazinin Yanlış Kullanımından Kaynaklanan Sorunlar: Bartın Kenti Örneği”, Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 1, 155-167.

2.      Anonim, 2016, Sivil Toplum Kuruluşları için Teknik Yardım (TACSO, Batı Balkanlar ve Türkiye'de Bölgesel STK Ağları Raporu; http://tacso.org/doc/report_regional_cso_networks_2016.pdf

3.      Bai, Z., D. Dent, L. Olsson, and M.E. Schaepman. 2008. Proxy Global Assessment Of Land Degradation. Soil Use And Management 24:223-243.

4.      Çanga, M. 1995. Toprak Su Koruma, No: 1386, Ankara: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları.

5.      URL- 1; http://www.unicankara.org.tr/v2/pages/posts/tarihi-birlesmis-milletler-zirvesinde-193-ueye-uelke-oybirligi-ile-yeni-suerdueruelebilir-kalkinma-hedeflerini-kabul-etti-1457.php#.VglEl_ntlBf

6.      URL- 2; Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ve Çölleşmeyle Mücadele;; http://sahipkiran.org/2015/09/30/surdurulebilir-kalkinma-hedefleri/,

7.      URL- 3; Ormanlar Neden Önemli, http://www.businessht.com.tr/haber/haber/1126850-ormanlar-sadece-agaclardan-ibaret-degil

8.      URL- 4; Daha Yeşil Bir Dünya İçin Gençlik İnisiyatifi Beyin Fırtınası Çalıştayı; http://sahipkiran.org/2015/11/05/etkinlige-davet-30/

9.      URL- 5; Daha Yeşil Bir Dünya İçin Genç Gel Gençlik Forumu; http://sahipkiran.org/category/daha-yesil-bir-dunya-icin-genc-gel-genclik-platformu/

10.  URL- 6; Daha Yeşil Bir Dünya İçin Gençlik Buluşması; http://sahipkiran.org/2016/12/21/genclik-bulusmasi-gerceklesti/