Havza Rehabilitasyon Projeleriyle Kazanılan Ağaçlandırma İvmesi

Bilindiği gibi Modern havza yönetiminin kökleri 19. yüzyıla kadar gitse de yaklaşım ilk olarak gelişmekte olan ülkelerde 1970’li yıllarda aşağı havza kaynaklarının ve altyapısının yüksek arazilerdeki doğal kaynak yönetiminde yapılan iyileştirmeler yoluyla korunması için tasarlanan programlarda öne çıkmıştır. Zaman içerisinde havza yönetim yaklaşımları kurak ve yarı kurak bölgelerde de denenmiştir.

Modern havza yönetiminin geçmişi 19. yüzyılın son çeyreğinde başlayan Alp Restorasyonu; 1930’larda ABD’de koruma hareketi ve Afrika’daki çeşitli yönetimlerin havza rehabilitasyon faaliyetlerine kadar uzanmaktadır. Öte yandan 1970’li ve 1980’li yıllarda gelişmekte olan ülkelerde havza tahrip sorunları ilk kez belirmeye başladığında, havza yönetim yaklaşımı da önem kazanmakla beraber yüksek arazilerdeki tahrip sebebiyle aşağı havzalarda oluşan hasarlara ilişkin ciddi endişeler havza yaklaşımının önemini arttırmıştı. Bu sorunları ele almak için ulusal ve bölgesel programlar oluşturulmuş ve örneğin 1976 yılında Endonezya bir Ulusal Havza Kalkınma Programı (Yeniden yeşillendirme ve ormanlaştırma) oluşturulmuştur. Bunun yanında Brezilya 1980’lerin ortasında Mikro Havzalarda Entegre Toprak ve Su Yönetim Programı olarak değişen bir toprak koruma programı başlatmıştır. Daha sonrası gelişen süreçte de 1990 yılında Hindistan, Yağmur Suyuyla Beslenen Alanlar için Ulusal Havza Geliştirme Programı oluşturmuştur. İlk Nesil Havza Rehabilitasyon Projeleri safhası bu şekilde başlamıştır.

Türkiye’ de yapılan ilk Çalışmalar 1950’li yıllarda su havzalarında ıslah çalışmaları olarak sel ve taşkın zararlarının azaltılması ve bu yolla mevcut barajların güvenliğinin sağlanması düşüncesi ile başlatılmıştır. Bu anlamda ilk projeler yukarı havzalarda toprak erozyonunun azaltılması için yapılar, su akış rejimini düzenleyen tesisler ve ağaçlandırmalar olarak düşünülmüştür. Bu arada doğal bitki örtüsünün korunması, mera alanlarında otlatmanın düzenlenmesiyle birlikte havzada yaşayan insanların gelirlerinin arttırılmasına yönelik çeşitli destekler sağlanmıştır. Aynı zamanda bu projelere paralel olarak odun tüketiminin azaltılması amacıyla konutlarda yalıtımın artırılması tedbirleri geliştirilmiştir. Orman Bakanlığı, DSİ ve Toprak Su Teşkilatı (Toprak Sulama ve Zirai Sulama Genel Müdürlüğü) tarafından yapılmış Gediz Havzasında ve Doğu Anadolu’daki çalışmalar ön plana çıkmaktadır.

Türkiye’de Havza Rehabilitasyon Projeleri ve Gelişim Evreleri

Ülkemizde çeşitli şekilde isimlendirilen havza sınırları ve isimleri 1980’li yıllarda çeşitli projelere konu edilmiştir. Daha çok ormancılık açısından, kırsal nüfus ile iletişim kurulmadan ağaçlandırma faaliyetinin ana faaliyet olduğu bunun yanında sulama kanalları ve göletlerinin yapıldığı, sel gibi afetler için teknik yapıların olduğu mühendislik projeleri olarak dikkat çekmektedir. Avan Projeleri ile alt yapısı hazırlanan bu çalışmalarda seri bazlı ormancılık faaliyetleri öngörülmüştür.

Ülkemizde 1990’lardan önce Orman Teşkilatı zaman zaman bazı yörelerde havza bazında çalışmayı öngören projeler hazırlamış ve büyük bir kısmını başarı ile uygulamıştır. Bu projelerin başında 1970 yıllarında mülga AGM tarafından havza bazında Havza Amenajmanı Etüt Planlama Raporları hazırlanmış ve bu raporlara dayalı olarak Tokat Behzat Deresi Erozyon Kontrolü Projesi, Çakıtçayı Erozyon Kontrolü Projesi ve Şiroçayı Erozyon Kontrolü Projesi gelmektedir.

Daha sonra ülkemizde 1990’lı yıllardan sonra Havza Rehabilitasyon Projeleri yürürlüğe konuşmuştur.

Dış kaynaklı ve iç kaynaklı Havza Rehabilitasyon Projeleri özet olarak (Harita-2);

1.      Doğu Anadolu Su Havzaları Rehabilitasyon Projesi (1992-2001),

2.      Anadolu Su Havzaları Rehabilitasyon Projesi (2005-2012),

3.      Çoruh Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi (2012-2019),

4.      Murat Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi (2012-2018),

5.      Konya Kapalı Havzası- Sürdürülebilir Arazi Yönetimi ve İklim Dostu Tarım Uygulamaları Projesi (2015-2018)

1.      Şanlıurfa; Tektek Dağları Gökdere Mikrohavzası Entegre Sel Kontrolu Projesi (2014-2016),

2.      Konya-Hadim ve Taşkent; Yukarı Göksu Havzası Gökdere Entegre Mikrohavzası Rehabilitasyon Projesi (2014-2017),

3.      Konya-Taşkent; Yukarı Göksu Havzası, Sazak-Avşar Entegre Mikrohavzası Rehabilitasyon Projesi (2015-2019),

4.      Karaman-Ayrancı; Başlamışlı-Kocadere Entegre Mikrohavzası Rehabilitasyon Projesi (2015-2019),

5.      Afyonkarahisar-Şuhut; Akarçay Havzası, Hüseyinli-Belenyurdu Entegre Mikrohavza Rehabilitasyon Projesi (2014-2018),

6.      Afyonkarahisar-Şuhut; Akarçay Havzası, Şuhutçayı Entegre Mikrohavza Rehabilitasyon Projesi (2015-2019),

7.      Konya-Bozkır-Hadim; Yukarı Göksu Havzası, Bağbaşı Barajı Entegre Mikrohavza Rehabilitasyon Projesi (2015-2019),

8.      Denizli-Çameli; Batı Akdeniz Havzası, Karanfilli Çayı Entegre Mikrohavza Rehabilitasyon Projesi (2016-2021),

9.      Manisa-Selendi; Gediz Havzası, Selendi Çayı Entegre Mikrohavza Rehabilitasyon Projesi (2017-2022),

Entegre Mikrohavza Rehabilitasyon Projeleri hazırlanmıştır.

Üçüncü kuşak Havza Rehabilitasyon Projeleri ile de havza planlama odaklı kırsal kalkınmaya önem veren orman tarım ve su alanında yatırımları içeren projelerle beraber ağaçlandırma çalışmalarında önemli derece de ivme kazanılmıştır.

Sonuç olarak geçmişten gelen ağaçlandırma çalışmaları ve destekleyici diğer çalışmalar Ağaçlandırma Seferberliği ile taçlandırılarak Havza Rehabilitasyon Projeleri ile de altın çağını yaşamaktadır. Diğer yandan tarım teşkilatı ve son dönemde belediyelerle beraber yürütülen projeler havza rehabilitasyon proelerinde önemli çalışmaların yapılmasına vesile olmuştur. Orman ve Tarım teşkilatları yanında belediyeler ile birlikte böylece önemli kırsal kalkınma hamleleri gerçekleştirilmiştir.

Kaynaklar;

1.      URL–1: URL: http://www.hayatnotu.com/ulkemizdeki-agaclandirma-calismalari.html. Erişim Tarihi: 12.10.2014.

2.      AGM, 2007. Ağaçlandırma Ve Erozyon Kontrolü Eylem Planı (2008-2012), T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara.

3.      (Çetin, M., (2014) Ağaçlandırma Ve Erozyon Kontrolü Projelerinin Oluşturduğu Dışsallıkların Belirlenmesi: Balıkesir İli Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Isparta)

4.      Çetin. M., (2015) Havza Rehabilitasyon Projelerinin Kırsal Kalkınmadaki Rolünün Değerlendirilmesi, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü Uzmanlık Tezi, Ankara, Ağustos 2015.