Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’ne Göre Orman Okulu ve Orman Pedagojisi

Orman Okulu ve Orman Pedagojisinde öğrenme çıktıları, Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’nin bilgi, beceri, tutum ve değerler, gelecek odaklı temelli yaklaşımını yansıtır. Bu anlamda Bilgi Odaklı; orman ekosistemlerinin yapısı ve işleyişi, biyolojik çeşitlilik, bitki ve hayvan türleri, toprak ve su döngüsü; doğal kaynakların korunması, ormanın toplumdaki rolünü, sürdürülebilirlik ve çevre etiği gibi kavramları kavrar. Beceri Odaklı, doğada gözlem yapma, problem çözme ve karar verme becerileri kazanırken, takım çalışması ve projeler üretme yetkinliklerini de geliştirirler. Tutum ve Değer Kazanması; merak çerçevesinde terim ve kavramları doğru yerinde kullanmak, doğaya saygı, sorumlu davranışlar, çevresel farkındalık ve toplumsal sorumluluk gibi değerler benimsenir. Gelecek Odaklı olarak; yenilikçilik ve eleştirel düşünme, teknik, teknoloji ve doğa tabanlı öğrenme araçlarını entegre ederek sürdürülebilir projeler tasarlama ve yaşam boyu öğrenme eğilimleri kazanarak, öğrenciler geleceğe dönük becerilerle donatılır ve ekolojik bilinç ile uygulamalı öğrenme deneyimi edinirler. Orman okulunda tüm bireyler bilgelik, yani bilgi edinme, kavrama, görgü, sağduyu ve sezgisel anlayışı bir arada geliştirme ve bunları hayatına yansıtabilme yeteneğini geliştirirler.

1🌲 Orman Okulu ve Orman Pedagojisinde İçerik Çerçevesi

Orman pedagojisinde içerik çerçevesi, doğanın sunduğu öğrenme imkânları içinde ele alınan bilgi, deneyim ve yaşantı kümesini temsil eder. Çocukların doğada karşılaştıkları her öğe —bir ağacın gövdesi, ormanın kokusu, akan suyun sesi, toprağın dokusu ya da gökyüzünün değişen hali— öğrenmenin temelini oluşturur. İçerik yalnızca “öğrencinin neyi bilmesi gerektiğini” değil, aynı zamanda “neye dokunup deneyimleyerek öğrenmesi gerektiğini” de belirler. Orman okulunda içerik; hazır, ezberlenmiş bilgi yığınlarından ibaret değildir. Aksine çocukların doğayla kurdukları bireysel ve sosyal etkileşimlerde ortaya çıkan dayanıklı, güvenilir, geçerli ve anlamlı bilgiye karşılık gelir. Çocuğun bilgiyi edinme süreci, gözlem, deney, keşif, oyun ve sorular yoluyla doğal bir bağlamda gerçekleşir.

🌱 İçeriğin Yatay ve Dikey Boyutu; Orman pedagojisinde içerik hem yatay hem de dikey boyutta kurgulanır:

·          Yatay boyut, doğada farklı öğrenme alanları arasındaki ilişkiye göre bir ağacın köklerini incelemek yalnızca biyoloji değil; matematik (ölçme), sanat (çizim), dil (hikâyeleştirme) ve değerler eğitimi (paylaşım) ile ilişkilidir.

·          Dikey boyut ise aynı olgunun farklı yaş düzeylerine göre ele alınmasını ifade eder. Küçük yaş grupları toprağa dokunarak hissetmeyi ve doğadaki canlıları tanımayı öğrenirken; daha ileri yaş grupları toprağın ekosistem ilişkilerini, döngüleri ve sürdürülebilirliği keşfeder.

İçerik bu şekilde yapılandırıldığında çocukların öğrenmeleri yüzeysel bir bilgi aktarımından öte, sürekli derinleşen ve bağlamsallaşan bir deneyim haline gelir.

🌿 Bilgi ve Beceri Etkileşimi; Orman pedagojisinde bilgi ve beceri birbirini besleyen etkileşimli bir yapı içindedir. Çocuk doğada bilgiye yalnızca ulaşmaz; onu kullanır, dönüştürür ve yeni anlamlar üretir. Bir dal parçasını ölçü çubuğuna dönüştürmek, bir kuş yuvasını gözlemleyerek sorular sormak ya da gruptaki arkadaşlarıyla barınak kurmak bu etkileşimin örnekleridir.

Aynı beceri farklı doğa deneyimleri ile gelişebilir; aynı deneyim de farklı becerilerin kazanılmasına zemin hazırlayabilir. Ayrıca sosyal-duygusal beceriler, değerler, okuryazarlık becerileri ve eğilimler doğa içindeki içeriklerle beslenir ve olgunlaşır.

🌳 Bilgi Türleri; Orman pedagojisinde içerik çerçevesi farklı bilgi türlerinin bütüncül bir şekilde ele alınmasına dayanır:

1.        Disipline özgü bilgi: Çocuğun doğadaki varlıkları tanıması, kavramlar geliştirmesi, gözlem ve keşif yoluyla derin bir anlayış oluşturmasıdır. (Örn: Bitki türlerini ayırt etmek, doğa döngülerini fark etmek.)

2.        Disiplinler arası bilgi: Doğadaki bir olgunun farklı disiplinlerle ilişkilendirilmesidir. (Örn: Bir ağacın büyümesini hem biyolojik hem matematiksel hem de sanatsal açıdan ele almak.)

3.        Epistemik bilgi: Doğa bilimcilerinin nasıl düşündüğünü ve çalıştığını anlamaya yönelik bilgidir. Çocuk, bir araştırmacı gibi merak eder, hipotez kurar, gözlem yapar ve sonuç çıkarır.

4.        İşlemsel bilgi: Doğada bir şeyin nasıl yapıldığını öğrenmeye yönelik bilgidir. (Örn: Ateş yakma, ip düğümleme, barınak kurma, doğada güvenli hareket etme.)

Bu bilgi kümeleri, orman pedagojisinde ayrı başlıklar altında değil, öğrenme yaşantılarının içinde doğal, deneyimsel ve bütüncül bir şekilde işlenir.

2🌲 Orman Pedagojisinde Kavramsal Beceriler

Orman okulu yaklaşımında kavramsal beceriler, çocuğun doğayla kurduğu etkileşimler yoluyla geliştirdiği düşünme ve anlamlandırma süreçlerini ifade eder. Bu beceriler yalnızca kitap bilgisinden ibaret değildir; doğrudan gözlem, deneyim ve keşif yoluyla ortaya çıkar. Çocuklar bazen basit, doğrudan gözlenebilen eylemlerle; bazen de soyut düşünceyi ve karmaşık süreçleri gerektiren zihinsel faaliyetlerle bu becerileri kazanırlar.

Orman pedagojisinde kavramsal beceriler üç boyutta ele alınır:

🍃 1. Temel Beceriler

Doğada doğrudan gerçekleştirilebilen, gözlenebilir ve somut eylemleri kapsar. Örnekler:

1.        Yaprakları saymak, taşları ölçmek, bir ağacın yüksekliğini tahmin etmek,

2.        Doğadaki sesleri kaydetmek, kuş izlerini işaretlemek,

3.        Çizim yapmak, toplanan malzemeleri sınıflandırmak.

Bu beceriler, çocuğun doğayla ilişkisinin ilk basamağını oluşturur.

🌿 2. Bütünleşik Beceriler

Çocuğun farklı düşünme biçimlerini bir araya getirerek çok boyutlu zihinsel süreçler geliştirmesini sağlar. Örnekler:

1.        Bir derenin akışını gözlemleyip neden-sonuç ilişkisi kurmak,

2.        Topraktaki canlıları sınıflandırıp onların ekosistemdeki rollerini sorgulamak,

3.        Bir doğa yürüyüşünden sonra gözlemleri özetleyerek paylaşmak,

4.        Farklı ağaç türlerini karşılaştırıp benzerlik ve farklılıklarını çıkarmak.

Bu beceriler, doğada öğrenmenin sistemli hale gelmesini ve deneyimlerin anlamlandırılmasını sağlar.

🌳 3. Üst Düzey Düşünme Becerileri

Orman pedagojisinin en güçlü yanlarından biri, çocukların karmaşık düşünme süreçlerini doğal yaşantılar yoluyla geliştirmesidir.
Burada üç temel beceri öne çıkar:

1.        Karar verme: Ormanda hangi malzemelerin barınak yapımında kullanılacağına karar vermek,

2.        Problem çözme: Yağmurdan korunmak için doğal çözümler üretmek,

3.        Eleştirel düşünme: Bir çevre sorununu (örneğin çöp atıklarını) gözlemleyip nedenlerini ve sonuçlarını tartışmak.

Bu beceriler, çocuğun yalnızca bilgi edinmesini değil, aynı zamanda yaşamla ilgili uygulamalı çözüm yolları geliştirmesini sağlar.

🌲 Sonuç; Orman okulunda kavramsal beceriler, doğada geçirilen zamanın doğal bir ürünü olarak gelişir. Çocuklar doğayı gözlemler, sorular sorar, keşfeder, çözümler üretir ve deneyimlerini paylaşır. Bu süreçte temel, bütünleşik ve üst düzey beceriler birbirini besler; öğrenme, akademik bilgiyi hayatla bütünleştiren, kalıcı ve anlamlı bir deneyim haline gelir.

3🌲 Orman Okulu ve Orman Pedagojisinde Fiziksel Beceriler

Orman pedagojisinde fiziksel beceriler, çocuğun bedenini doğayla uyumlu, özgür ve güvenli bir biçimde kullanabilme kapasitesini ifade eder. Çocuğun bir dal üzerinde dengede yürürken, toprağı kazarken, ağır bir taşı kaldırırken ya da bir ağaca tırmanırken sergilediği her hareket; yalnızca kas ve eklem gelişimini değil, aynı zamanda zihinsel odaklanmayı, duygusal dayanıklılığı ve sosyal etkileşimi de içine alan bütüncül bir sürecin parçasıdır.

Doğal çevrede gerçekleşen her fiziksel deneyim, sinir sistemi, kaslar ve beyin arasındaki güçlü iletişimi harekete geçirirken; çocukların özgüvenini, sabrını, cesaretini ve doğayla kurduğu derin bağını pekiştirir. Orman okulunda hareket, yalnızca bedensel becerilerin gelişimi için değil, aynı zamanda çocukların doğayı gözlemleme, keşfetme, problem çözme ve ekip içinde sorumluluk alma gibi becerilerini de besleyen bir öğrenme kaynağıdır.

Orman pedagojisinin bütüncül yaklaşımında fiziksel beceriler diğer alanlardan ayrı düşünülmez. Çocuk bir ağacı gözlemlerken aynı anda doğa günlüğüne çizimler yapabilir, grubuyla deneyimlerini paylaşabilir, ölçüm araçlarıyla matematiksel keşifler yapabilir veya toprağı işlerken üretken fikirler geliştirebilir. Böylece fiziksel beceriler, yalnızca kas gücüne dayalı bir yeterlilik olmaktan çıkar; bilişsel süreçlerle, sosyal-duygusal öğrenmeyle ve değerler eğitimiyle iç içe gelişir.

Orman okulunda öğretmenin rolü, çocuğun bu çok yönlü deneyimlerini desteklemek, güvenli bir keşif alanı sunmak ve her çocuğun doğada kendi potansiyelini keşfetmesine rehberlik etmektir. Böylelikle fiziksel beceriler, yaşam boyu doğada aktif kalabilmenin, çevreyle uyumlu hareket edebilmenin ve bireysel yenilikçiliği keşfetmenin temel taşlarından biri hâline gelir.

4🌲 Orman Okulu ve Orman Pedagojisinde Eğilimler

Mizaç, bireyin doğuştan getirdiği özellikleri ifade ederken; karakter, mizacın doğa, aile, topluluk ve çevresel deneyimlerle şekillenmiş halini yansıtır. Orman pedagojisinde çocukların kişiliği; mizaç ve karakterin etkileşiminden doğan, bütüncül ve çok boyutlu bir yapı olarak ele alınır. Bu yapı; çocuğun doğayla kurduğu ilişkilerde güçlü ve zayıf yönlerini fark etmesini, potansiyelini ortaya çıkarmasını, sosyal yaşamda dengeli bir biçimde yer almasını sağlar. Kişilik bu bağlamda; bireyin eğilimleri, sosyal-duygusal becerileri, erdemleri ve değerlerinin, doğadaki öğrenme ortamlarında somut olarak gözlemlenmesine imkân tanır.

Eğilimler; hem doğuştan gelen hem de çevreyle öğrenilerek gelişen yönelimlerdir. Orman okulunda bu eğilimler, keşif, merak, deneyim ve doğayla kurulan etkileşim yoluyla güçlenir. Çocuk; doğada merak ederek sorular sorar, deneme-yanılma ile öğrenir, gözlem yapar, empati geliştirir ve hem bireysel hem de sosyal yönünü doğrudan yaşayarak tecrübe eder. Böylece eğilimler, bilginin, becerilerin ve tutumların düzenlenmesini sağlayan doğal bir öğrenme örüntüsüne dönüşür.

Orman pedagojisinde eğilimler üç temel boyutta ele alınır:

a🌱 Benlik Eğilimleri; Çocuğun kendi içsel özelliklerini ve kişiliğini doğa temelli deneyimlere yansıtmasını ifade eder. Orman ortamında çocuk bağımsız hareket etmeyi, kendi başına karar almayı ve yaptığı seçimlerin sorumluluğunu taşımayı öğrenir. Keşif ve deneme süreçleri, merak duygusunu beslerken; başarı ve başarısızlık deneyimleri azim, kararlılık ve özgüveni destekler. Bu kapsamda merak, bağımsızlık, azim ve kararlılık, öz yeterlilik, öz güven ve seçicilik temel benlik eğilimleri olarak gelişir.

b🌿 Sosyal Eğilimler; Orman okullarında çocuklar yalnızca bireysel keşifler değil, aynı zamanda topluluk içinde öğrenme deneyimleri yaşarlar. Doğa, iş birliğini ve paylaşmayı teşvik eden bir öğrenme ortamı sunar. Ateş yakma, barınak kurma, doğa oyunları veya grup halinde yürüyüşler; empati, sorumluluk, girişkenlik ve güven duygularını geliştirir. Oyun ve keşif yoluyla empati, sorumluluk, girişkenlik, güven ve oyun severlik sosyal eğilimler olarak ortaya çıkar ve güçlenir.

c🌳 Entelektüel Eğilimler; Doğa, çocukların zihinsel süreçlerini harekete geçiren eşsiz bir öğrenme laboratuvarıdır. Orman ortamında çocuk gözlemler, sorular sorar, şüphe eder, yeni yollar dener, doğadaki ilişkileri sistematik bir şekilde kavrar. Deney ve keşif süreçleri; muhakeme, analitik düşünme, yenilikçi ve eleştirel bakış becerilerini destekler. Bu bağlamda muhakeme, odaklanma, yenilikçi, gerçeği arama, açık fikirlilik, analitiklik, sistematiklik, soru sorma, şüphe duyma ve eleştirel bakma entelektüel eğilimler olarak şekillenir.

🌲 Orman pedagojisinde eğilimler, yalnızca teorik bir kavram değil, günlük deneyimlerin içinde somut olarak gözlemlenen ve çocuğun gelişim yolculuğunda doğal şekilde ortaya çıkan yönelimlerdir. Öğrenme ortamları bu eğilimlerin açığa çıkmasına olanak verecek şekilde tasarlanır. Çocuk doğayla temas ettikçe kendi benliğini tanır, sosyal ilişkiler kurar, entelektüel merakını derinleştirir ve yaşam boyu sürecek öğrenme motivasyonunu kazanır.

5🌲 Orman Pedagojisinde Alan Becerileri

Orman pedagojisinde alan becerileri, çocuğun doğada gerçekleştirdiği deneyimlerin bilgi ve becerilerle bütünleşmesiyle ortaya çıkan süreç odaklı yapılardır. Bu beceriler yalnızca kavramsal düşünmeyi değil, aynı zamanda çocukların çevreyle kurduğu doğrudan etkileşimleri, gözlemlerini ve eylemlerini kapsar. Alan becerileri; kavramsal becerileri destekler, doğal bağlamda öğrenilen bilgiyi pekiştirir ve doğanın sunduğu öğrenme fırsatlarını işlevsel hale getirir. Doğada öğrenme sürecinde alan becerileri, farklı gelişim alanlarını destekleyecek şekilde çok boyutlu olarak ele alınır:

a🍃 Dil ve İletişim Becerileri; Orman pedagojisinde dil öğrenimi yalnızca sınıfta değil, hikâye anlatma, doğa günlükleri tutma, gözlem sonuçlarını paylaşma ve doğa sohbetleri ile gerçekleşir. Dinleme, konuşma, okuma ve yazma; doğada gözlemlerle desteklenir. Çocuklar kuş seslerini dinleyerek, iz sürerek, masallar üreterek veya gözlem defterleri yazarak iletişim becerilerini geliştirirler.

b🌿 Matematiksel Beceriler; Daha somutlaştırarak doğada matematik deneyimler üzerinden kazanılır. Çocuklar:

1.        Ağaçların gölgelerini ölçerek uzunluk ve zaman ilişkisini fark eder,

2.        Yaprak desenlerinden simetriyi keşfeder,

3.        Taşları sınıflandırarak veri toplama ve temsil becerisi geliştirir,

4.        Doğadaki düzenleri gözlemleyerek problem çözme ve matematiksel muhakeme becerilerini kullanır.

c🌍 Fen Becerileri; Orman pedagojisinde fen, doğrudan gözlem ve deneyim üzerine kuruludur. Çocuklar:

1.        Toprak, su, hava ve canlıları inceleyerek ekosistemleri anlamlandırır,

2.        Deneysel gözlemlerle neden-sonuç ilişkileri kurar,

3.        Doğal olaylara (yağmur, rüzgâr, mevsim döngüleri) bilimsel merakla yaklaşır,

4.        Kendi hipotezlerini geliştirip test eder.

d🤝 Sosyal Bilimler Becerileri; Doğa, çocuklara aidiyet, topluluk bilinci ve kültürel miras kazandırır. Orman pedagojisinde sosyal beceriler;

1.        Grup etkinliklerinde iş birliği,

2.        Ortak karar alma,

3.        Doğa etiği geliştirme,

4.        Yerel kültür, gelenek ve doğa bilgilerini tanıma üzerine inşa edilir. Çocuklar hem geçmişle bağ kurar hem de toplumsal değerleri doğa içinde deneyimler.

e🎨 Sanat Becerileri; Doğa, sanatın en doğal atölyesidir. Estetik algıyı, hayal gücünü ve ifade becerilerini besler.

Çocuklar;

1.        Yaprak, taş ve kil gibi doğal malzemelerle üretim yapar,

2.        Doğanın renklerinden ve seslerinden estetik duyarlılık kazanır,

3.        Oyun, drama ve doğa masallarıyla özgünlüklerini geliştirir.

f🏃‍♂️ Beden Eğitimi ve Hareket Becerileri; Ormanda hareket sağlıklı yaşam ve bütünsel gelişim doğal bir öğrenme biçimidir. Çocuklar;

1.        Tırmanma, denge kurma, koşma, ip ve dal kullanma gibi fiziksel beceriler geliştirir,

2.        Takım oyunlarıyla sosyal dayanışmayı öğrenir,

3.        Stratejik düşünme, problem çözme ve karar verme becerilerini bedensel hareketler yoluyla deneyimler.

g🔧 Tasarım ve Teknoloji Becerileri; Doğada tasarım, bir ihtiyacı karşılamaya yönelik doğal çözümler üretme sürecidir. Yenilikçi, mühendislik düşüncesini ve problem çözmeyi doğa temelli bir öğrenme alanına dönüştürür. Çocuklar;

1.        Barınak yapar, doğal malzemelerle araçlar geliştirir,

2.        Su taşımak için çözümler üretir,

3.        Doğadaki yapılardan (örümcek ağı, kuş yuvası, arı peteği) biyomimetik tasarımlar öğrenir.

h🌱 Değerler ve Manevi Beceriler; Orman pedagojisinde doğa; sadece fiziksel bir alan değil, aynı zamanda değerler eğitiminin ve manevi gelişimin kaynağıdır. Bireyin hem kendisiyle hem de doğayla uyumlu bir yaşam sürmesine katkı sağlar. Çocuklar;

1.        Şükretmeyi, sabretmeyi, paylaşmayı,

2.        Doğayı korumayı ve canlılara merhamet etmeyi,

3.        Sessizlik ve farkındalık içinde tefekkür etmeyi öğrenir.

Sonuç; Orman pedagojisinde alan becerileri, farklı disiplinlerden alınan bilgilerin doğa ile bütünleşmiş öğrenme deneyimlerine dönüşmesini ifade eder. Çocuk, doğada hem düşünsel hem bedensel hem de duygusal yönlerini geliştirir. Böylece bilgi, beceri ve değerler; yaşamın kendisiyle iç içe, kalıcı ve bütüncül bir öğrenme deneyimine dönüşür.

Not: Yeşil Orman Okulu'nun 5. Orman Okulu Çalıştayı ve Eğitimi'nde yapılan çalışmaya göre bu yazı kaleme alınmıştır.