Altın Üçgen Mekong Nehri Biyolojik Hazine Bölgesinde ve Mekong Nehri Kalkınma Projesi

Boylu boyunca akıp gider hiç durmadan, sadece akıp gitmekle kalmaz, geçtiği topraklara yaşam, güç verir.

TibetPlatosu’nda, 5 bin 224 metre yükseklikteki batı Himalayalar’dan doğan Mekong Nehri, denize dökülene kadar birçok kola ayrılıp, uzunca bir yol kat eder. Çin’in Yunnan Bölgesi’nden, Myanmar, Tayland, Laos, Kamboçya ve Vietnam’ı geçerek Güney ÇinDenizi’ne yani Pasifik Okyanusu’na dökülür. “Nehirlerin Anası” olarak da anılan 4 bin 900 kilometre uzunluğundaki Mekong, dünyanın 12’nci uzun nehri. Okurumuz Melih Eriş, gözlemlerini yazdı.

Mekong her geçtiği yerde iz bırakır, 6 ülkede 60 milyon kişiye hayat verir. En popüler yeri deltası olmakla birlikte Laos’un, UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’ndeki küçük kenti Luang Prabang da bir o kadar ilgiyi hak eder. Mekong Nehri, Myanmar, Tayland ve Laos arasındaki sınırları çizer. Bu bölgeye “Altın Üçgen” adı verilir. Güneydoğu Asya’da birçok önemli şehrin merkezinden geçerek sınır çizgilerini oluşturan Mekong’un geçtiği ülkelere “Hindiçin” adı verilmektedir.

YÜZEN KÖYLERDE KARADAN UZAK YAŞAM

Gezgin merakı böyle bir şey olsa gerek. Mekong’un hayat verdiği toprakları yakından görebilmek için koyuldum yollara. Günlerce Mekong Nehri üzerinde irili ufaklı teknelerle yolculuk yaparak bir şehirden diğerine, bir ülkeden diğer ülkeye geçerek yolculuğuma devam ediyorum. Yolculuğum bir müddet sonra manzaranın sunduğu güzellikler karşısında görsel bir şova dönüşüyor.

Laos’dan başladığım yolculukta hedefim nehrin Vietnam’da deltaya dönüşerek Güney ÇinDenizi’ne döküldüğü noktaya ulaşmak, yol üzerindeki yaşamlara ve tarihe tanıklık etmek... 

Mekong’un en ilginç görüntülerinden biri de su üstündeki yaşamlar. Nehir ve nehrin beslediği büyük göller üzerinde kurulmuş yüzen köyler... Aylarca kara yüzü görmeyen ve hatta hiç karaya çıkmamış insanların yaşamı... Her şeylerini suyun gücüne göre planlamışlar ve balıkçılıkla geçiniyorlar. Pazarları, evleri, okulları, benzin istasyonları kısaca tüm yapıları suyun üzerinde, karayla bağlantısız. Bu köylerden en büyüğü Kamboçya’da Tonla Sap’ta (Büyük Göl). Kamboçya’nın toplam nüfusunun yaklaşık üçte biri Aşağı Mekong havzasında yaşamlarını su üzerinde sürdürür. Karayla bağlantısı olan bölgelerde başlıca geçim kaynağı pirinç.

Teknelerin yanaşabileceği iskelesi bile olmayan bu köylerde yaşamın tamamının suya dayalı olduğunu gözlemliyorum. Su kenarlarındaaltın arayanlar, çamaşır yıkayanlar, tarım ve ülkelerin elektrik gücünü besleyen hidroelektrik santralleri.

ASYA’NIN EN BÜYÜK ŞELALESİ

Dünyadaki kutsal merkezlerden biri kabul edilen ve UNESCO Kültür Mirası Listesi’nde yer alan Angkor Wat Tapınağı, Mekong Nehri kenarında tüm ihtişamı ile karşımıza çıkar. 

Mekong’un yolunun geçtiği ülkelere desteği çok fazla. Bangkok’a yaşam veren Chao Praya Nehri, Mekong’dan aldığı güçle başkenti ikiye yararak denize doğru yoluna devam eder. Laos’dan geçerken eski başkenti (Luang Prabang) ve yeni başkenti (Vientiane) ziyaret edip, yolu olmayan dağ köylerine de yaşam suyu olur. Güney Laos’da nehir üzerinde 4 bin adalar bölgesini oluşturup Asya’nın en büyük şelalesine dönüşen Khon Phapheng’i besler. Kamboçya yolculuğunda ise başkent Phnom Penh’e uğrayarak yoluna devam eder. 

Güneydoğu Vietnam’daki Mekong Deltası, dünyadaki 34 en geniş düzlük arasında yer alıyor. Amazon ve Bramapur Nehirleri’nden sonra üçüncü en geniş doğal bölge. Burası muhtelif bitki türlerine ev sahipliği yapan eko sistemiyle beraber turizme de kaynak sağlıyor. Mekong Deltası son zamanlarda “biyolojik hazine bölgesi” olarak nitelendirilmeye başlandı. Yakın zamanda bölgede 10 bin yeni biyolojik tür bulundu. 

Su, yaşamdır. Mekong Nehri yolculuğu suyun yaşamımızdaki önemini hatırlamak için bir fırsat.

DOKUZ EJDER

Mekong Deltası, Güneydoğu Vietnam’da, Mekong Nehri’nin kollar halinde Güney Çin Denizi’ne döküldüğü bölge. Yaklaşık 39 bin kilometrekarelik yüzölçümüne sahip. Güneybatı Vietnam’ın da büyük bir bölümünü kapsar. Vietnam’ın yiyecek ambarı olan su ile kaplı bu bölgenin yüzölçümü mevsimden mevsime değişiklik gösterir. Mekong Nehri denize 9 büyük koldan döküldüğü için, Mekong Deltası’na Vietçe’de “Dokuz Ejder” Deltası ismi verilmiş. Deltada bulunan “Yüzen Pazar” Mekong’un en canlı alışveriş merkezi.

Tayland'ın Korat Platosunun, Kamboçya'nın büyük kesiminin ve Annam Sıradağlarının batı yamaçlarının sularını toplayan Aşağı Mekong, delta bölgesinde Sang Tien Giang ve Hau Giang adını taşıyan iki kola ayrılır. Nehrin su toplama havzası Yunnan'ın güneyinde yüzey şekilleri, toprak yapısı ve bitki örtüsü bakımından büyük benzerlikler gösterir. Laos'un başkenti Vientiane (Viangchan) ile Kamboçya'nın başkenti Phnom Penh, Mekong Nehri kıyısında yer alır.

Nehrin ortalama yıllık debisi, Kamboçya'nın orta kesimindeki Kratie'de en yüksek miktara ulaşır. Nehir aşağı çığırında daha çok yağmur sularıyla beslenir. Muson rüzgarlarının getirdiği yağmurlar akış miktarını etkiler. Nehrin taşıdığı su miktarı, temmuz-ekim arasında esen güneybatı Muson rüzgarları sırasında en yüksek noktasına ulaşır, kasım-mayıs arasında esen kuzeydoğu muson rüzgarları sırasında da en düşük düzeyine iner.

Kamboçya'nın toplam nüfusunun yaklaşık üçte biri Aşağı Mekong havzasında yaşar. Nüfus delta bölgesinde ve Korat Platosunda toplanmıştır. Halkın yaklaşık yüzde 90'ı tarımla uğraşır. Havzanın başlıca ürünü pirinçtir, ama uzun süren kurak dönemde sulama yapılmaksızın yetiştirilmesi olanaksızdır.

Mekong Nehri Kalkınma Projesi

1957'de Birleşmiş Milletler Asya ve Uzakdoğu Ekonomik Komisyonu (ECAFE) tarafından Mekong Nehri Kalkınma Projesi başlatıldı. Proje, hidroelektrik enerji üretecek ve sulama, taşkın denetimi, akaçlama, ulaşım, su dağıtımı ve içme suyu alanlarında gelişme sağlayacak tesislerin tamamlanması için Laos, Tayland, Kamboçya ve Vietnam'ın işbirliği yapmalarını öngörmektedir. Laos, Tayland ve Vietnam 1980'lerin başında havzanın su kaynaklarından daha iyi biçimde yararlanabilmek için işbirliği yapmaya karar verdiler.