Yedinci Havza Planlama ve Proje Eğitimi Notları

ÇEM Genel Müdürlüğü’nce yapılan Havza Planlama ve Proje Eğitimi, akademisyenler, paydaş kurum ve kuruluş temsilcilerinin katılımı ile Elazığ’da 28 Mart 2018 tarihinde Elazığ Orman Bölge Müdürlüğümüz ev sahipliğinde başladı.

Programın açılış konuşmalarını sırasıyla Havza Planlama Ve Arazi Islahı Daire Başkanı Kürşat Yıldırım, “Bizim için zamanlarını ayırıp gelen çok özel ve çok kıymetli hocalarımız, kıymetli kurum temsilcileri özelikle bu eğitimi ÇEM ve Orman Genel Müdürlüklerimizle beraber yapmanın heyecanı içindeyim.” Dedi. Sayın Yıldırım konuşmalarını, arazilerin ıslahı için havza plan projeleriyle ormancılık hizmeti vermenin öneminden bahsederek konuşmalarını sonlandırdı.

UNCCD Kuzey Akdeniz Bölgesel Koordinasyon Merkezi Koordinatörü Erdoğan Özevren, konuşmalarında bölgesel koordinasyon merkezinin açılış hikayesi ve çölleşmeyle mücadele çalışmalarının raporlanmasında Türkiye’nin önemli başarısını anlattı.

Elazığ Orman Bölge Müdürümüz Ziya Polat, Bölge Müdürlüğümüz ev sahipliğinde tertip edilmesinde emeği geçenlere teşekkürlerini sunarak. “Murat Havzası Rehabilitasyon Projesi kapsamında 2013’den beri bölge müdürlüğümüzün entegre havza rehabilitasyon projeleri uygulamaya aldığını ve bu kapsamda 25 mikro havza planının yapılıp uygulamaya geçildiğini ifade etmek istiyorum.” Dedi. Sayın Bölge Müdürümüz Ziya Polat konuşmalarını Elazığ ili hakkında kısaca bilgi verdikten sonra Eşrefi Mahlukat olan insana havza bazlı hizmet sunmanın öneminden bahsederek ormancılık hizmetleri konusunda bölge müdürlüğümüz olarak önemli mesafeler kat ettiğini ifade etti. Sayın Polat; “Sayın Cumhurbaşkanımızın dediği gibi Vijdanların çölleştiği bir dünyada arazilerin çölleşmesini engellemek imkansızdır” sözünü yineleyerek konuşmalarını sonlandırdı.

Eskişehir Orman Bölge Müdürü Recep Temel, Yukarı Havza Havzası Arazi Tahribatının Dengelenmesi Projesi kapsamında yapılacak entegre havza rehabilitasyon projeleri için ekibimle geldim. Buradaki bölge müdürlüğünün bilgi ve tecrübelerinden istifade etme imkânı bulacağız.” Dedi.

Toprak Muhafaza Ve Havza Islahı Daire Başkanı Fahrettin Ay, öncelikle Orman Genel Müdürünün saygı ve selamlarını arz ederek havza planlama projelerinde Fayda Maliyet ile GZFT analizlerinin iyi yapılması ve kurumlar arazı eşgüdümün öneminden bahsettiler. Konuşmalarında; “Bilindiği gibi 645 sayılı kararnameyle sadece orman alanlarında değil artık tüm arazilerde arazi tahribatının dengelenmesi hedeflerinin gerçekleştirilmesinde ve havza bazlı çalışmalarında ele alabilmemizin önü açılmıştır. Diğer yandan yöredeki insanlardan muvafakat alınarak birçok arazide çalışabileceğimizi dile getirmek istiyorum.” Dedi.

Ağaçlandırma Daire Başkanı İbrahim Yüzer, “Her eğitimde mesafe aldığımızı görmenin heyecanını sizinle paylaşmak istiyorum. Katılımcı profiline baktığımızda 11 Orman Bölge Müdürlüğünden önemli uygulayıcıların katıldığını görüyorum. Ülkemizde çalışma alanı olarak marjinal alanların kaldığını belirtmek istiyor ve havza bazlı projeleri uygulanmasının çok önemi olduğunu ifade etmek istiyorum” diye konuşmalarını tamamladı.

Çölleşme Ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürü Mehmet Mustafa Gözükara, açılış konuşmaları yaptılar. Açılış konuşmasında Genel Müdürümüz kurum olarak çölleşmeyle mücadele ve arazi tahribatının dengelenmesinde kat edilen mesafe hakkında bilgiler verdi.

Konuşmasına “Hazırlanan havza plan ve projeleri Orman ve Su İşleri Bakanlığı birimleri, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ilgili birimleri ve Yerel Yönetimlerle uygula imkanı bulmaktadır” dedikten sonra konuşmalarına şu şekilde devam etmiştir; “Üçüncü kuşak Havza Rehabilitasyon Projelerinde doğal kaynakların korunması ve geliştirilmesinin yanı sıra su kaynaklarına olan ihtiyacın artması nedeni ile entegre su yönetimi de projelere ilave edilmiş ve izleme ve değerlendirmenin önemi kavranmıştır. Bir işin yolunda gidip gitmediğini söyleyen bir nevi uyarı sistemi olan İzleme Ve Değerlendirme sistemi önem verilmesi gereken diğer bir konudur. İzleme, karar vericileri kritik noktalar ve sorunlarla ilgili olarak zamanında uyarır, Acil çözüm gerektiren problemleri, doğru zamanda müdahale edebilme imkânı sağlar. İzleme ile ‘Uygulamalar doğru yapılıyor mu?’ ve Değerlendirme de ise ‘Doğru uygulamalar yapılıyor mu?’ sorusunda cevap aranır. İzleme ve değerlendirme ile uygulamaların başarılı olup olmadığı, proje öncesi havzadaki başlangıç bilgilerinin tespiti ile ortaya çıkmaktadır. Ancak, proje uygulamaları ile ortaya çıkan ve havzadaki gerçek değerlere dayanan değişimlerin, bir İzleme ve değerlendirme sisteminin bir veri tabanında toplanması da gerekmektedir. Bu konuda projelerimizi hayata geçirdik. Genel Müdürlük olarak AraziMobile adında bir yazılımı yapıldı. Toprak Bilgi Sistemini kurduk Laboratuvar kaydı sistemi ile bağlantısı yapıldı. Yapılacak tüm projelerin bilgileri otomatik olarak bu sisteme girebilecek ve oluşturulan toprak veri tabanından istenilen bilgiler alınabilecek ve çalışmalarda kullanılabilecektir. Özellikle Orman Bölge Müdürlüklerimizden Etüt Projecilerin ve ihale ile yaptırılan projelerde yüklenicilerin bu sistemi kullanmaları önem arz etmektedir.” Dedi.

“Genel Müdürlüğümüz projelerin hazırlanmasında, ulusal-uluslararası eğitim ve izleme/değerlendirme sistemlerinde oldukça mesafe kat etmiştir.” Diyerek uygulayıcı kurumlara teşekkürlerini iletmiştir.

Sayın Genel Müdürümüz konuşmalarını şu şekilde tamamlamıştır; “Bakanımız Sayın Prof.Dr.Veysel EROĞLU göreve geldiğinde sadece orman alanlarında değil, tüm vatan sathında ormancılık çalışmalarının yapılacağını talimatlandırmıştır. Bu minvalde, membaından mansabına yukarıdan aşağı tüm arazileri ihya etme gayesiyle havza bazlı her türlü arazide Entegre Rehabilitasyon Projelerinin uygulanmasının önemini bu vesileyle tekrar vurgulamak istiyorum.” Dedi.

Havza Planlama ve Proje Eğitimi teorik ve arazi çalışmaları olarak 2 kısma ayrılmaktadır. Teorik kısımda havza planlama hakkında teorik bilgilerden sonra eğitimin arazi çalışmaları kısmında; Murat Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi (MHRP) izleme ve değerlendirme ile gelir getirici ve refah arttırıcı faaliyetlerin iyi uygulama örnekleri (Sarıkamış ve Gezin Mikrohavza Projeleri) yerinde incelenecektir.

Sunumların olduğu teorik kısımda sırasıyla konuşmacılar 2 gün boyunca bilgi ve tecrübelerini aktardılar. Havza Entegre Rehabilitasyon Projeleri konulu sunumunda Şube Müdürü Selim ŞAHİN; havza konusunda çeşitli tanımlardan ve havza rehabilitasyon projelerinin yasal dayanaklarını anlattılar. Sunumunda daha önce hazırlanan ve uygulanan projelerdeki koordinasyon ve katılımcılık çalışmalarını yansıttılar.

Havzalara Farklı Bakış konulu sunumunda Prof. Dr. Tuncay NEYİŞÇİ; “Ekoloji konusunu ele alan ormancı meslektaşlarımızın ekoloji terimi bünyesinde entegre ve koordinasyon anlamlarının olduğunu unutmamalıdırlar.” dedi.

Projelerde Uluslarası Süreçler konulu sunumunda UNCCD Akdeniz Bölge Ofisi Koordinatörü Erdoğan ÖZEVREN, havza rehabilitasyon projelerine fon sağlayan kuruluşları ve Yukarı Sakarya Havzası ATD Projesi’nin GEF 6 kapsamında yazılması aşaması hakkında tecrübelerini paylaştı.

Havza Entegre Rehabilitasyon Projelerinde Fayda - Maliyet Değerlendirme İmkânları konulu sunumunda Emekli Orman Yüksek Mühendisi Muzaffer DOĞRU; Havza Rehabilitasyon Projelerinde fayda maliyet analizi yöntemleri hakkında bilgi verdi.

Havza Entegre Rehabilitasyon Projelerinde Sosyo-Ekonomik Analiz konulu sunumunda Prof. Dr. Sezgin ÖZDEN; kalkınma ve büyümenin farklı olduğunu hane başı gelirin kalkınmışlık seviyesini göstermediğini ifade ettiler. Konuşmalarını kalkınma seviyesinin İnsani Kalkınma Endeksi (HDİ), GSYİH ve sosyo Ekonomik Analiz Göstergeleri (SEGE) gibi verilerle ölçülebildiğini ifade ettiler.

Örnek Uygulama: MNHRP (Elazığ-Bingöl-Muş) konulu sunumunda Elazığ Orman Bölge Müdürü Ziya POLAT; proje gidişatı hakkında ayrıntılı bilgi vermiştir. Konuşmasında; “Murat Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi Doğu Anadolu’da Fırat Nehrinin iki ana kolundan biri olan Murat Nehri boyunca Elazığ, Bingöl ve Muş illerini kapsamaktadır. Proje; sürdürülebilir bir doğal kaynak yönetimi için devletin ilgili birimleri ile yerel halkın katılımını sağlayan katılımcı bir projedir. Bakanlığımız, BM Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu ve DAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı ile yürütülecek 7 yıllık (2013-2019) bir projedir. Tabii Kaynakların İyileştirilmesine Yönelik Yatırımlar kapsamında çalışma yapılan 25 mikrohavzada; bugüne kadar 20.975 hektar ağaçlandırma, erozyon kontrolü, rehabilitasyon ve mera ıslahı çalışması yapılmış olup yaklaşık 16 milyon fidan toprakla buluşturulmuştur. Hayat Şartlarının İyileştirilmesine Yönelik Yatırımlar kapsamında çalışılan 25 mikrohavzada, 2013 yılı sonundan bugüne kadar 182 köyde, 14.416 haneye ve 79.541 kişiye ulaşılmıştır.

Yetişme Muhiti Şartlarının Değerlendirilmesi konulu sunumunda Etüt Proje Daire Başkanı Beytullah FİDAN, toprağın asidik, bazik veya magmatik oluşuna bakmalıyız. Toprak oluşum zamanları hakkında önemli bilgiler veren çağlara dikkat etmeliyiz. Örneğin jeolojik olarak 3. zamanda meydana gelen Bor Linyit ve Petrol arazilerinin ve 4. zamanda meydana gelen denizlerimiz ve kıyılarımızın yeni oluştuğunu dile getirebiliriz. Yani bu bölgelerde yer yer oluşum ve değişimler devam etmektedir.” dedi.

Örnek uygulama: Denizli Çameli Karanfilli konulu sunumunda Denizli Orman Bölge Müdür Yardımcısı Erol Pehlivan bölgemizde yaşanan bir sel felaketiyle başlayan havza rehabilitasyon projemizi ele almaya başladık. Çameli Orman İşletme Müdürü Hakan Uysal’da projelerin hazırlanmasında ve uygulanmasında katkılarını esirgemeyen bölge müdürüm ve ÇEM Genel Müdürlüğüne teşekkür ediyorum diye sunuma katkıda bulundular. Kütahya Orman Bölge Müdür Yardımcısı Hakan Orhan yeni hazırlanacak entegre havza rehabilitasyon projesi için heyecanlarını ifade ettiler.

Dış Kaynaklı Projelerde Yönetim konulu sunumunda Proje Yönetici Yardımcısı Yahya Acıkmaz; “ MHRP’nin uzmanları, işletme şefleri, ATM şefleri, fidanlık şefleri, muavinleri, müdürleri, şube müdürleri, bölge müdürleri, daire başkanlıkları, genel müdür yardımcıları, genel müdürümüz ve aynı şekilde diğer kurumların ilgili tüm temsilcilerinin eşgüdümü içinde devam etmektedir. Her bir kurum yetkilisinin projeyi sahiplenmesiyle önemli mesafeler kat edilebilmektedir.” dedi.

HERP'lerinde Karşılaşılan Sorunlar konulu sunumunda Salih DEMİREL; projelerin hazırlanması, uygulanması ve izleme değerlendirme aşamalarında karşılaşılan sorunlarda bilgi ve tecrübelerini aktardılar. Yıllık ormancılık programlarıyla havza bazlı projelerin programlarının eş güdüm içinde olması gerektiğini ifade ederek; “Hayvancılıkla uğraşan köylerin köye yakın yerlerde büyük çaplı ormancılık çalışması yapılmasını istememektedir. 2B çalışması yapılmadığından vatandaş tarımsal teras istememektedir. OGM ve ÇEM’in mutabakata aldığı 19. 12. 2017 tarihli işbirliği ve bunun talimatlandırılması uygulayıcıları rahatlatmıştır.” dedi. Sunumlarını Artvin Bayburt Erzurum illerinde uygulanmakta olan Çoruh Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi tanıtımını yapılıp proje gidişatı hakkında bilgiler vermiştir.

SAY-İDT uygulamaları konulu sunumunda FAO- SAY Projesi Ulusal Koordinatörü Dr. Fatma Güngör; dış kaynak ta kullanılan projelerin diğer farklı faydalarından biride yapılan iyi uygulamaların tüm dünyaya raporlanabilmesidir. Biz uluslararası fonlardan hem faydalanıcı ve bu fonlara katkımız dolayısıyla taahhüt edici(donör) konumdayız.

MNHRP İ/D uygulamaları konulu sunumunda Uzman Serpil ACARTÜRK; hedeflenen proje çıktılarındaki son durum hakkında bilgiler verdiği sunumunda; “Faaliyet maliyet izlenmesi ile (UA ile bitki örtüsü, sosyo ekonomik durum ve erozyon durumu ile) proje etkisin izlenmesi yapılabilmektedir.” dedi.

Havza İzleme ve Değerlendirme Faaliyetleri ve HİDS-POS konulu sunumunda Orman Mühendisi Mesut YILMAZ; genel müdürlüğümüzün izleme projelerini anlattığı sunumunda Arazi Mobil ve Toprak Bilgi Sistemi’nin uygulayıcılara sunacağı hizmetlerden bahsetti.

Eğitim açılış konuşmaları ve teorik sunumların yapılmasından sonra arazi programıyla devam etti. Arazi programı Murat Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi (MHRP) izleme ve değerlendirme ile gelir getirici ve refah arttırıcı faaliyetlerin iyi uygulama örnekleri Sarıkamış köyü ve Gezin Beldesindeki Mikrohavza Projeleri yerinde incelendi.

Havza Plan ve Proje Eğitimi kapsamında; Elazığ ili Büyükçay mikrohavzası Sarıkamış köyü ziyaret edildi. Ziyaret kapsamında açıklamalarda bulunan Orman Bölge Müdürü Ziya Polat; “Değerli katılımcılar MHRP kapsamında sadece bu köyde 395,90 ha erozyon kontrolü, 1 adet sıvat, 1 adet hayvan gölgeliği, 868 da buğday arpa verimini iyileştirme, 201 da yem bitkisi üretimi, 17 adet hayvan barınaklarının iyileştirilmesi, 4 adet ağıl yapımı, 210 da bağ terbiye sistemi, 61 da ceviz bahçesi kurulumu, 13 adet sera, 2 adet sulama havuzu, 165 da tarla içi damlama sulama tesisi, 2 adet köy çeşmesi, 32 adet güneş enerjisi, 47 adet hane izolasyonu, 138 adet kuzine soba, 1 adet ekmek fırını ve 1KW güneş enerjisi elektrik üretimi tesis edilmiştir.” dedi. Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğünün proje kapsamında kurduğu izleme ve değerlendirme sistemiyle tüm mikrohavzaların öncesi sonrası ele alındığını ifade etti.

Son olarak “Elazığ Uluslararası Erozyon Ve Sel Kontrolü Model Eğitim Ve Uygulama Proje Alanı” hakkında tanıtım yapıldı. Elazığ İli, Maden İlçesi Gezin Beldesinde Hazar Gölü kıyısına yakın bir bölgededir ve Gezin fidanlığına 13 km mesafededir. Proje sahası 30 ha’lık alanı kapsamaktadır. Çalışılacak alanlarda eski ve yeni yamaç ve oyuntu ıslahı çalışmaları yapılmıştır. Yamaç Islahı Tesisleri (Çalı Demetli Teras, Örme Çit Teras, Geonet Çit Teras, Kafes Tel Çit Teras, Taş Kordon, Ay Teras, Geocell Geonet serme, Çizgi tesisleri), Oyuntu Islahı Yöntemleri (Harçlı eşik, Miks eşik, Kutu Gabyon, Kuruduvar eşik, Kafes tel eşik, Ahşap eşik, Geonet eşik, Canlı eşik, Geosentetik, çuvallı sedde, Lastik eşik, Çalı takviyeli toprak sedde, Canlı eşik) yapıları görüldü. Şube Müdürü Mahmut Kılıç katılımcılara alanı tanıttı ve “Uygulayıcıların yapılabilecek tesisleri yerinde görmesi için Erozyon ve Sel Kontrolü tesislerinin standart uyumalarının olduğu erozyon ve sel kontrolü eğitim ve uygulama alanı oluşturulmuştur.” dedi.

Uzman Serpil Acartürk ve Mahmut Yılmaz rehberliğinde Elazığ ili Büyükçay ve Çapakçur Mikrohavzasında İzleme Sistemi kapsamında tesis edilen; Sediment Ölçüm İstasyonları, Yüzeysel akış parselleri, Siltasyon Havuzları yerinde görüldü.

Prof. Dr. İbrahim ATALAY ve Prof. Dr. Tuncay NEYİŞÇİ mihmandarlığında devam eden program sertifikaların takdim edilmesiyle tamamlandı. Eğitme 84 kişi katıldı.