Şehirlerde Isı Adalarına Kent Ormanlarının Faydaları; İstanbul ve Ankara Ölçeği

Yeşil ve sulak alanı az olan kentler ve şehirleşme oranı yoğun kent merkezleri yaz mevsiminde gündüzleri neden yaşanılmaz hale gelir? Yine güzel bir yazı ve görsel içeriklerle ile işte cevabı:

Kentsel ısı adası nedir?

İnsan faaliyetleri nedeniyle çevresindeki kırsal alanlardan önemli ölçüde daha sıcak olan anakent alanlardır. Bu metropolitan alanlarla çevresindeki daha az yoğun bölgeler arasındaki sıcaklık farkı 5 C’ye kadar çıkabilir. Bu tanım ilk olarak Luke Howard tarafından 1810’larda kullanılmıştır. Kentsel ısı adası olarak tanımlanan bölgelerde sıcaklık farkı geceleri gün içinde olduğundan daha fazladır ve bu farklar en çok rüzgâr zayıf olduğunda hissedilir. Hem yaz hem de kış mevsimlerinde görülür.

Kentsel ısı adasının ana nedenleri kentsel gelişimle birlikte değişen toprak yapısı, şehirleşme ile birlikte azalan yeşil alanlar ve binalarda kullanılan ısı tutucu malzemelerdir. Enerji kullanımından açığa çıkan ısı ikinci büyük sebeptir. Nüfus çoğaldıkça, kullanılan alan artar ve bu ısıyı arttırır. Artan sıcaklıkla birlikte hava kalitesi azalır.

Kentsel Isı Adalarının kent sakinlerinin sağlığı ve refahı üzerinde direkt etkileri vardır. Sadece A.B.D. içinde yılda yaklaşık 1.000 kişi aşırı sıcaklık nedeniyle ölmektedir. Araştırmalar ölüm oranlarının, artan sıcaklıkla birlikte üsse bir artış gösterdiğini kanıtlamaktadır.

Araç-trafik yoğunluğu da ısı adasının artmasına yol açtığı dile getirilebildiği gibi ağaçların bu ısı adalarını dağıtması ürettikleri oksijen ve hava sirkülasyonu nedeniyle olduğunu uzmanlar dile getirmektedir.

Dünyada salgın hastalıklarının temelinde su kirliliği olduğu ve bu anlamda hıfzıssıhhanın önem kazandığını belirtebiliriz. Bunun yanında 21. yüzyılın su enerji ve gıda güvenliğine damgasını vuracağı uzmanlar tarafından dile getirilmektedir. Kentsel çölleşme konusu önümüzdeki dönemde kendini gösterecek ve şehir parklarındaki ağaçlar kurumaya yüz tutacaktır.

Şehirlerde gündüz ateş topuna dönen konutların ısınmasını azaltmada en pratik&ucuz çözüm apartman çatılarını beyaza boyatmak, beyaz kiremit kullanmak olarak söylenilebilir. Bunun yanında beton yayılım alanının çok oluşu (her yere beton dökmek) ısı adalarının artmasına yol açmakta ve kentsel çölleşmeye de yol açmaktadır.

Önümüzdeki on yılda "Kent ormancılığı" önemi artacaktır zira her kent kendi ısı adaları haritası çıkaracak ve bunu dengelemenin azaltmanın yoluna bakacaktır. Şehir parkları ve kent ormanları bu nokta da önemli olduğu ortaya çıkacaktır.

 

İstanbul Ormanları ve İstanbul Isı Adaları

 İstanbul’un kuzeyindeki ormanlar, kentin içme ve kullanma suyu ihtiyacını karşılamanın yanında ısı adalarını dağıtmada önemli yeri bulunmaktadır. Avrupa yakasındaki Istranca, Terkos, Büyükçekmece, Alibeyköy ve Sazlıdere; Anadolu yakasındaki Ömerli, Elmalı ve Darlık havzaları bu ormanlarda bulunmakta ve içme suyu havzaları ile birlikte ele alındıklarında, İstanbul’un sürdürülebilir gelişimi açısından vazgeçilmez öneme sahip ekolojik kuşak ve koridorların ana bileşenlerini oluşturmaktadır. İstanbul boğazının ısı adalarını dağıtmadaki etkisinin yanında Kuzey Ormanları İstanbul'un gerdanlığı sayılabilecek önemli bir doğal kaynaktır. Önümüzdeki dönemde açılacak Kanal İstanbul’un bu konuya katkısını unutmamak gerekir fakat Kanal İstanbul etrafında çok önemli Kent Ormanları kurmak gerektiği ve mevcutların yapısının da iyileştirilebileceği öngörülebilir.

En önemli orman alanlarından biri olan Belgrad Ormanlarıysa, binlerce yıldır İstanbul’un su ihtiyacını karşılamakta ve 7 adet su bendini barındırmaktadır. Aynı orman içerisinde yer alan Atatürk Arberetumu (Botanik bahçesi) ise dünyaca bilinen önemli 450 bitki türüne ev sahipliği yapmakta ve dünya ormancılık bilimi açısından özgün bir konuma sahiptir. Belgrad Ormanından başka kentte ekolojik ve biyolojik yönden önemli diğer doğal yaşam alanları Terkos ve Kasatura arasındaki ormanlık alan ve kıyı şeridi, Ağıl Dere ve Ağaçlı Kumulları, Gümüşdere Kumulları, Kuzey Boğaziçi, Büyükçekmece Gölü, Küçükçekmece Gölü, Batı İstanbul Meraları, Ömerli Havzası, Sahilköy, Şile, Ağva Kumulları, Ağva Deresi ve Şile adalarından oluşmakta ve çok önemli vazifeleri bulunmaktadır.

Bunun yanında İstanbul ilinde toplam 54 adet koru ve özel orman vardır ki ısı adalarını dağıtan en önemli doğal kaynaklardandır. Toplamda koruların toplam yüzölçümü 6735,8 hektardır. Denetimi İstanbul Orman Bölge Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. İstanbul'daki koruların 11'i İstanbul Büyükşehir Belediyesi'ne aittir. Belediyeye ait korulardan 4'ü Üsküdar ilçesinde, 2'si Beykoz ilçesinde, 2'si Sarıyer ilçesinde, 1'i Ümraniye, 1'i Fatih ve 1'i de Beşiktaş ilçesinde bulunmaktadır. Bu korular içinde en büyüğü 323 hektarlık Hacıosman Korusu, en küçüğü ise Harem Korusu olup İstanbul'un Gizli Bahçeleri makalesinde de görüleceği gibi (http://www.yesilormanokulu.com/2014/03/istanbulun-gizli-bahceleri-istanbul.html) önemli vejetasyona sahiptir.

Ankara Ormanları ve Isı Adaları

Ankara ormanları deyince AOÇ akla gelmektedir. Şehrin en yakınında oluşu ve uzun yıllardır mevcut olduğundan dolayı Ankaralılar ve Ankara için önemlidir. Yeni ağaçlandırmalarla genişletilmiş ve Etimesgut ile Konya Yolu arasında ısı adalarını dağıtacak şehir ormanı kurulmuştur.

Çok tartışmalara neden olan ve önemli bir STK tarafından Ankara’ya kazandırılan bir diğer Ankara Kent ormanı ODDÜ ormanı diye bilenen ormandır. Parçalanmış yapısıyla şehrin en hakim noktasında bulunmaktadır. Bunun yanında rehabilite edilmesi ve vejetasyonun güçlendirilmesi gerekmektedir. Ankara'da irili ufaklı diğer şehir parkları da ısı adalarının dağıtılması ve etkilerinin azaltılması için önemlidir. Ankara'daki önemli parklar arasında Atatürk Orman Çiftliği, Altınpark, Gençlik Parkı, Abdi İpekçi Parkı, Güven Park, Kurtuluş Parkı, Seymenler Parkı, Botanik Parkı, Kuğulu Park, Harikalar Diyarı, Göksu Parkı, Köroğlu Parkı, 50.Yıl Parkı ve Mavi Göl sayılabilir.

Ankara Ormanlarının parçalanmamasına dikkat edilmeli ve kent gelişim planlarına parklarında önemli ölçüde bulundurulmasına özen gösterilmelidir. Mevcut park ve kent ormanlarının vejetasyon yapısı güçlendirilmeli ve biyolojik çeşitlilik arttırılmalıdır. Efradındaki kıraç yapısıyla ve nadir bulunan ormanları ile Ankara Kent Ormanları hakkında önemli bir yazı önümüzdeki zamanda sizlere sunulacaktır. Bunun yanında kentte orman kalıntıları hakkında da bilgi vereceğimiz bu çalışma belki Ankara Ormanları hakkında bir çözüm yolları da arayacaktır.

Isı adası hakkında aşağıda da bilgi verilmiştir. İnsan yaşamını hem sağlık hem de ruhsal yönden çok önemli faydalı etkileri olan kent ormanları ısı adalarının dağıtılmasında çok önemlidir. Isı adaları haritaları henüz oluşturulmamıştır yada ormanların kent üzerinde olumlu etkileri dikkate alınmamıştır. Bu çalışma İstanbul ve Ankara için ısı adalarının dağıtılmasında kent ormanlarının öneminden bahsedilmiştir. Daha faydalı bir çalışma hazırlamak ümidiyle... 

Atık Isı ve Ev Çatılarının Işığı Yansıtma Oranı

Klima kullanımının artması da ısı adasının oluşumunda henüz tartışılan bir konudur. Klimalar yaklaşık 1 derece C, kentsel ısı adası etkisi göstererek geceleri açık sıcaklıklarını yükselttiği dile getirilmiştir. Araştırma Arizona State Üniversitesi tarafından Phoenix metropolitan alanını inceleyerek, klima sistemlerinin gün boyunca havaya daha fazla atık ısı pompaladığını tespit etmiştir. Bu çalışmaya göre bu "atık ısı" su ısıtıcısı gibi ev aletlerine yönlendirerek "ısı adası" sorununun hafifletilmesine ve enerji tasarrufu yapılabileceğine değinmektedir (URL-1).

Kaliforniya’da yapılan bir araştırmaya göre de çatıların albedosu yani ışığı yansıtma oranları üzerinden ısı adalarıyla çatıların yansıtma oranla ilişkisi orta konulmaya çalışılmıştır. Bu araştırmaya göre Kaliforniya’da ki enerji sarfiyatı ve tasarrufu hakkında bir kanıya varılması ve ısı adalarıyla ilişkisi ortaya konuldu.

Kaynaklar:

URL-1: http://e360.yale.edu/digest/air_conditioning_can_raise_urban_nighttime_temperature_by_2_degrees/4168

URL-2: http://newscenter.lbl.gov/2014/09/23/albedo-map/

Ankara Kalkınma Ajansı web sayfasından Ankara silueti.